14- فنصب الختم المنبر فی ذلک المشهد الأخطر و على جبهة المنبر مکتوب بالنور الأزهر هذا هو المقام المحمدی الأطهر من رقى فیه فقد ورثه و أرسله الحق حافظا لحرمة الشریعة و بعثه. و وهبت فی ذلک الوقت مواهب الحکم حتى کأنی أوتیت جوامع الکلم فشکرت اللّه عز و جل و صعدت أعلاه و حصلت فی موضع وقوفه صلى اللّه علیه و سلم و مستواه و بسط لی على الدرجة التی أنا فیها کم قمیص أبیض فوقفت علیه حتى لا أباشر الموضع الذی باشره صلى اللّه علیه و سلم بقدمیه تنزیها له و تشریفا و تنبیها لنا و تعریفا أن المقام الذی شاهده من ربه لا یشاهده الورثة إلا من وراء ثوبه و لو لا ذلک لکشفنا ما کشف و عرفنا ما عرف.

همان ختم که پیش از این از او سخن گفته شد و پیامبر به او فرمود تا منبر را آماده کند منبر را در آن اجتماع خطیر مهم آماده کرد. بر پیشانی منبر به خط روشن و درخشانی نگاشته شده بود هذا هو المقام المحمدی. این همان مقام و مرتبه محمدی پاک و اطهر است.  هر کس که از این منبر بالا برود در حقیقت از پیامبر این مقام را به ارث برده است. حق تعالی او را حافظ و نگهبان حیثیت و آبروی شریعت قرار داده است. او را برای همین بر انگیخته و فرستاده است.

این عربی می گوید در این هنگام متوجه خود شدم که مواهب حکمت به من داده شده است. گویا با این حکمت جوامع کلمه به من داده شد. اوتیت جوامع الکلم.

ابن عذربی می گوید در آن حال خدا را سپاس گفتم و از پله های منبر بالا رفتم. و در همان جایگاه که نبی اکرم (ص) قرار می گرفت قرار یافتم. در آن جایگاه و مرتبه ای که قرار گرفته بودم سر آستین سفیدی پهن شد و من آن جا ایستادم تا همان جایی که رسول خدا با قدمهای نازنین خود در نوردیده بود من نیز در نوردم.

آستین پهن شده سفید حاکی از آن بود که برای تنزیه و تشریف و آگاهی بخشی به ما است بدین معنا آن مقامی که نبی اکرم بر اثر لطف حضرت حق مشاهده کرده و بدان رسیده است آن مقام و موقعیت جزاز طریق جامه و پیراهن و یا سراپرده قابل مشاهده نخواهد بود. اگر نبود که باید این امورات پنهان بماند هر آینه حقایق را آشکار می ساختم و شما را با آن آشنا می کردم. چاره ای نیست

آن که اسرار حق آموختند

مهر کردند و دهانش دوختند.  

15- ألا ترى من تقفو أثره لتعلم خبره لا تشاهد من طریق سلوکه ما شهد منه و لا تعرف کیف تخبر بسلب الأوصاف عنه فإنه شاهد مثلا ترابا مستویا لا صفة له فمشى علیه و أنت على أثره لا تشاهد إلا أثر قدمیه.

و هنا سر خفی إن بحثت علیه وصلت إلیه و هو من أجل أنه إمام و قد حصل له الإمام لا یشاهد أثرا و لا یعرفه فقد کشفت ما لا یکشفه و هذا المقام قد ظهر فی إنکار موسى صلى اللّه على سیدنا و علیه و على الخضر.

کسی که قرار است قدم جای جای نبی اکرم(ص) بگذارد باید شناخت و آگاهی داشته باشد نسبت به آن مقام و شان باید وقوف کامل داشته باشد. آن چه را که از طریق مکاشفه قلبی غیبی مشاهده کرده ایم از طریق سیر و سلوک قابل مشاهده نیست. نه برهان عقل بدان راه خواهد یافت و نه سیر و سلوک. و نیز راهی نیست که بتوانی کشف کنی که چگونه اوصافی را از نبی اکرم(ص) سلب کنی و ایشان را از این اوصاف منزه و مبرا و مقدس بدانی.

چون مثلا فرد سالک تا به حال از روی زمین صاف و همواری عبور کرده است. هیچ ویژگی خاصی در این زمین هم تا کنون مشاهده نکرده است. و فقط وارد این سر زمین شده و عبوری از آن گذشته است. و شما هم حالا دنبال ایشان راه افتاده ای. در مسیری که او رفته است فقط اثر قدمهایش باقی مانده است نه چیز دیگری. شما جز باقی مانده رگ قدمهایش چیز دیگری مشاهده نمی کنید. چون چیزی نیست که مشاهده کنید.

و حال آن که در این جا اسرار خفیه ای وجود دارد باید تلاش کرد تا به آن اسرار پنهانی راه یافت و کشف کرد. و آن اسرار پنهانی این است که او امام و پیشوای همه انبیا و پیامبران الهی است. تردیدی نیست که نبی اکرم مقدم بر همه پیامبران است. این تقدم برای ایشان محقق و مسلم است. ولی شما در این جاده ای که عبوری از آن رفته اند هیچ اثری از این تقدم و پیشوایی و سروری مشاهده نمی کنید. چون کسی که فقط به دنبال قدم نهادن در جای قدمهای او است فقط قدمها را می بیند نه چیز دیگری. و هم اینک چیزی را شما کشف کرده اید که دنباله رو آن حضرت در آن سر زمین به این نکته نرسیده است. او نمی تواند دریابد که نبی اکرم مقدم بر دیگران است. البته این مقام بی سابقه هم نیست. حضرت موسی علیه السلام دنبال خضر راه افتاد ولی شخصیت و منزلت و مقام خضر را چندان نمی شناخت. به ذیل آیات سوره کهف از آیه 59 تا آیه 81 مراجعه شود که به تفصیل ماجرای خضر و موسی بیان شده است.

16- فلما وقفت ذلک الموقف الأسنى بین یدی من کان من ربه فی لیلة إسرائه قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنى قمت مقنعا خجلا ثم أیدت بروح القدس فافتتحت مرتجلا

ابن عربی درادامه می گوید چون بدین مقام و منزلت وقوف یافتم. و در این جایگاه عالی و رفیع ایستادم آن هم در محضر آن کس که در شب معراج از جانب پروردگار عالم به مقام قاب قوسین او ادنی نائل شده است. من در همان مقام و جایگاهی قرار گرفته ام که نبی اکرم پیش از این در آن مقام قرار گرفته بود. البته این این تفاوتا که من در این مقام که ایستاده بودم هم خشنود بودم و هم شرمگین. آن گاه  با حمایت و پشتیبانی روح القدس بالبداهه این اشعار را سرودم:

یا منزل الآیات و الأنباء

أنزل علىّ معالم الأسماء

حتى أکون لحمد ذاتک جامعا

بمحامد السراء و الضراء

ای فرو فرستنده آیات و خبرهای مهم بر من گل سر سبد اسما را نازل فرما. تا که من بتوانم ذات تو را آن گونه که باید حمد بگویم. حمدی که جامع باشد. حمدی که بتوانم هم موارد حمد آشکار و هم موارد پنهان را حمد بگویم. یعنی اگر قرار است ذات حق را هم حمد بگوییم خود او باید ما را در این باره کمک کند تا بتوانیم حق حمد را به جا بیاوریم.  

ثم أشرت إلیه صلى اللّه علیه و سلم

و یکون هذا السید العلم الذی

جردته من دورة الخلفاء

و جعلته الأصل الکریم و آدم

ما بین طینة خلقه و الماء

و نقلته حتى استدار زمانه

و عطفت آخره على الإبداء

و أقمته عبدا ذلیلا خاشعا

دهرا یناجیکم بغار حراء

حتى أتاه مبشرا من عندکم

جبریل المخصوص بالأنباء

قال السلام علیک أنت محمد

سر العباد و خاتم النباء

یا سیدی حقا أقول فقال لی

صدقا نطقت فأنت ظل ردائی

فاحمد و زد فی حمد ربک جاهدا

فلقد وهبت حقائق الأشیاء

و انثر لنا من شأن ربک ما انجلى

لفؤادک المحفوظ فی الظلماء

من کل حق قائم بحقیقة

یأتیک مملوکا بغیر شراء

سپس اشاره کرده به نبی اکرم(ص) و چنین سرودم:
این سرور و سالار، شخصیتی است که علم و آگاهی او او را از چرخه جانشینان جدا کرد.
و او را در جایگاه اصلی و واقعی خودش قرار داد آن گاه که هنوز آدم آفریده نشده بود. آدم سرشتش هنوز بین آب و گل بود.  
او را جا به جا کرد تا آن گاه که دوره او فرا رسید. دوه اش را به زمان آغازین وصل کرد. یعنی گرچه دوره او ختم انبیا بود ولی او سرآغاز همه پیامبران است.
پرپا داشت و استواری بخشید او را بندة ذلیل و خاشع روزگار،  تا روزی در غار حرا زهای یافت و نجات پیدا کرد.
تا کبشارت دهنده ای از پیش شمایان به نز او رفت و او جبرییل امین بود که با خبرهای خاصی به او بشارت داد.
جبریل امین به او گفت: درود بر تو تو محمد هستی. تو سر و راز بندگی و خاتم پیامبرانی.ای سرور و سالار من به راستی که من و اعتراف می کنم که به من فرمود: راست گفتی و تو سایه رادای من هستی.  

پس او را ستایش کن و بر ستایشت بیافزا و در این راه بیش از اندازه تلاش کن. هر آینه او حقایق خیلی از چیزها را به تو ارزانی داشته است.

و آنچه را که از جانب پروردگارت بر تو فرو فرستاده اند بر ما ارزانی دار! چون قلب شما از تاریکی و ظلمت در امان است و محفوظ داشته شده است.

از هر حقی که بر پایه و اساس خود ایستاده است تو را می آید به صورت مال تو و اموال تو بی آن که بابت آن چیزی پرداخت کرده باشی. مالکیت بدون پرداخت پول آن.

تأملات فی الحقیقة المحمدیة

10- و الصلاة على سر العالم و نکتته و مطلب العالم و بغیته. السید الصادق المدلج إلى ربه الطارق المخترق به السبع الطرائق لیریه من أسرى به ما أودع من الآیات و الحقائق فیما أبدع من الخلائق الذی شاهدته عند إنشائی هذه الخطبة فی عالم حقائق المثال فی حضرة الجلال مکاشفة قلبیه فی حضرة غیبیة.

در این بخش شیخ اعظم به بیان اوصافی از نبی اکرم (ص) ذیل عنوان حقیقت محمدیه می پردازد. و برای آن حضرت چند ویژگی را بر می شمارد:

درود و صلوات بر سر عالم.

درود و صلوات بر نکته عالم.

درود و صلوات بر مطلوب عالم.

درود و صلوات بر مقصود عالم.

در ادامه اشاره می فرماید به سفر شبانه پیامبر به معراج و مشاهده ملکوت عالم. چنان که پیش از این نیز حضرت ابراهیم نظاره گر آن بود. و در پایان این فراز اشاره می کند به مقام و منزلت خود که همه آن چه که پیامبر اکرم در معراج دید من نیز در عالم مکاشفه شاهد و ناظر آن بودم.

درود و صلوات  بر سرور راستگویان و میهمان آنان که شبانه به سوی حضرت حق راه می سپارند. شکافنده هفت افلاک. کسی که او را به هنگام شب سیر داده است. اشاره است به شب معراج و آغاز سوره اسری. تا آن چه را که از شگفتی های آفرینش است و آن چه از آیات و حقایق است و برای ایشان پیش از این آماده کرده است به او بنماید. همه آن چه را که من در هنگام نگارش این خطبه به مکاشفه قلبی در مقام جلال، عالم حقایق بر من مکشوف گردید و آن حقایق را در مرتبه غیبی، دیدم و شاهد بر آنها بودم.   

11- و لما شهدته صلى اللّه علیه و سلم فی ذلک العالم سیدا، معصوم المقاصد، محفوظ المشاهد، منصورا مؤیدا و جمیع الرسل بین یدیه مصطفون و أمته التی هی خیر أمة علیه ملتفون و ملائکة التسخیر من حول عرش مقامه حافون و الملائکة المولدة من الأعمال بین یدیه صافون.

در این فراز اشاره دارد به مکاشفه خود و حقایقی که شاهر و ناظر آن بوده است. چون مشاهده کردم آن حضرت را صلوات الله علیه و آله در همان عالم یعنی در مکاشفه قلبی در مراتب غیبی؛ سید بود. یعنی آقا و سرور همه انبیا و اولیا بود.  

معصوم المقاصد بود. یعنی همه اهدافی که داشت مصون از خطا و اشتباه بود. همه اهداف و مقاصد او دست یافتنی و ستودنی بود.

محفوظ المشاهد بود، سعنی چشم اندازهایی که نشان می داد همه اش مصون و محفوظ بود. یعنی به گونه ای نبود که پایدار نباشد. و عمر کوتاهی داشته باشد نه پایدار بود و دارای عمر طولانی و دراز.  

منصورا مویدا بود یعنی اهدافی کهد داشت تماما از طرف حضرت حق هم یاری می شد و هم مورد تایید بود. هر حرکتی که ایشان انجام می داد از طرف خداوند مساعدت می شد  و مدام هم مورد تایید حضرت حق بود.

همه پیامبران پیشین در حضورش صف کشیده بودند.

امت او که بهترین و برترین امتها است گرداگرد او حلقه زده اند.

دو دسته فرشتگان در آنجا حضور داشتند یک دسته فرشتگان مسخره که گرداگرد عرش الهی را احاطه کرده اند و فرشتگان مولده که از اعمال بندگان ایجاد شده اند در حضورش به صف ایستاده اند.

تا به این جا در مقام مکاشفه شیخ اعظم هم همه انبیا را دید که در محضر رسول اکرم هستند و هم امت پیامبر را دید و هم همه فرشستگان الهی را که در حضورش صف کشیده و به او احترام می گذارند. 

12- و الصدیق على یمینه الأنفس و الفاروق على یساره الأقدس و الختم بین یدیه قد حثى یخبره بحدیث الأنثى و علی صلى اللّه علیه و سلم یترجم عن الختم بلسانه و ذو النورین مشتمل برداء حیائه مقبل على شأنه.

در عالم مکاشفه قلبی شاهد بودم که ابوبکر صدیق در سمت راست پیامبر گرامی اسلام و عمر فاروق در سمت چپ پیامبر اقدس و ختم در مقابل آن حضرت زانو زده بود. باید دید که منظور از ختم چه کسی است که او را به حدیث انثی خبر می داد. حدیث انتی یعنی احادیثی که راویان آنها زنان بودند. و علی صلوات الله علیه و آله سخنان ختم را به بیان خودش ترجمه می فرمود. و ذور النورین هم که لباس حیا و شرم به تن داشت رو به آن حضرت داشت. یعنی عثمان هم آن جا بود.

در متن فوق منظور از ختم روشن نشد که مراد چه کسی است. باید کسی باشد که در مرتبه و شان چهار خلیفه قرار بگیرد. در ادامه بیشتر به شخصیت ختم خواهد پرداخت شاید از لا به لای متون بشود پی به شخصیت ایشان برد.

13- فالتفت السید الأعلى و المورد العذب الأحلى و النور الأکشف الأجلى فرآنی وراء الختم. لاشتراک بینی و بینه فی الحکم فقال له السید هذا عدیلک و ابنک و خلیلک أنصب له منبر الطرفاء بین یدی ثم أشار إلى أن قم یا محمد علیه فأثن على من أرسلنی و علی فإن فیک شعرة منی لا صبر لها عنی. هی السلطانة فی ذاتیتک فلا ترجع إلی إلا بکلیتک و لا بد لها من الرجوع إلى اللقاء فإنها لیست من عالم الشقاء فما کان منی بعد بعثی شیء فی شیء إلا سعد و کان ممن شکر فی الملإ الأعلى و حمد.

در چنین وضع وحالی بودیم که سرور و سالار والا مقام و آن آبشخور شیرین و گوارا و نور همیشه تابان و آشکارا متوجه من شد و من را دید که آن سوی ختم بودم. این به جهت ویژگی های مشترکی است که بین من و ختم در حکم وجود دارد. نبی اکرم صلوات الله و سلامه علیه به او فرمود: این فرد یعنی من همتای تو و فرزند تو و دوست تو است. برای او منبری همین اطراف پیش روی خودت آماده کن. سپس به من اشاره کرد که ای محمد بایست!. و بر کسی که مرا به پیامبری بر گزیده و به رسالت فرستاده است و نیز به خود من درود بفرست و ثنا بگو.خدا و من را ستایش کن. چون در تو تار مویی از من روییده است که دیگر مرا درنگ روا نیست. این مویی که از من در تو روییده حجت و دلیلی در ذاتیت تو می باشد. پس به سمت و سوی من بازگشت نخواهی کرد مگر به وجه کلی خودت. و آن وجه کلی ناگزیر است که به لقا ودیدار بازگشت داسته باشد. این بازگشت از عالمِ شقاوت و بدبختی نیست. یعنی یعنی در این بازگشت دیگر حرمان و دوری از خداوند هرگز اتفاق نخواهد افتاد. بعد از آن که من به مقام نبوت بر انگیخته شدم هرچه هست از جانب من و در من جز خیر و سعادت و نیکبختی نیست. هرچه در من است در بین فرشتگان عالم بالا مورد ستایش و ثنا قرار می گیرد.  

 8- و أشکره شکر من تحقق أن بالتکلیف ظهر الاسم المعبود. و بوجود حقیقة لا حول و لا قوة إلا بالله ظهرت حقیقة الجود و إلا فإذا جعلت الجنة جزاء لما عملت فأین الجود الإلهی الذی عقلت.

در این فقره به شکر و ثنای خداوند می پردازد. گویا ثنا انواعی دارد. به دتبیین یک نوع از این ثناها و شکرها می پردازد.

شیخ اجل می گوید خدایا من تو را هم چون کسی سپاس می گویم و شکر می کنم که با انجام تکالیف شرعی خودش مقام و منزلت بندگی بر او ظهور یافته و اسم معبود بر آن صادق است. چون من به تکالیف شرعی خودم عمل می کنم درست است که به من عبد گفته شود. بنده خدا گفته شود.

و من تو زا هم چون کسی ثنا می گویم و شکر می کنم که به جهت تحقق لاحول و لا قوة الا بالله حقیقت جود و بخشش تحقق یافت. خدایا من تو را آن گونه شکر می کنم که در نظام هستی هیچ حول و قوه ای جز حول و قوه تو نیست. اگر حتی من بلند می شوم و یا می نشینم همین هم به خواست و اراده تو است و الا من که جز شبح و ماکت چیزی نیستم. نفس بودن ما و حرکات و سکنات ما بیانگر جود و بخشش بی انتهای خداوند است.

از این مهمتر جدای از این که ماها را آفریده و با ثدرت و توان او حتی پلک چشممان را حرکت می دهیم برای ما اعمالی وضع کرده است که اگر آن اعمال را انجام بدهیم به ما پاداش بهشت خواهند داد. الله اکبر. خودش آفرید و خودش به ما قدرت و توان داده و همو نیز هرکاری که انجام بدهیم به ما امتیاز می دهد. واقعا نباید او را ثنا گفت و شکر کرد؟ از همینها می شود جود الهی را فهم کرد و الا برای جود الاهی که نمی شود برهان اقامه کرد.

فأنت عن العلم بأنک لذاتک موهوب و عن العلم بأصل نفسک محجوب فإذا کان ما تطلب به الجزاء لیس لک فکیف ترى عملک.

در ادامه خدای سبحان را توصیف می کند و به دو ویژگی خداوند می پردازد: یکی علم موهوبی الهی و دیگری علم محجوبی خداوند. نسبت به علم موهوبی می فرماید تو ای پروردگار و آفریدگار به علم موهوبی خود می دانی که همه آن چه که می آفرینی ناشی از ذات خود تو است. چون غیر از ذات تو چیزی نیست. این را به علم موهوبی خود می دانی. و به علم محجوب می دانی که نفس تو از خودت پنهان است. اگر غیب مطلق است غیب مطلق حتی برای خود حضرت حق نیز غیب مطلق است. بار خد اوندگارا تو در پی پاداش هستی. پاداش عملی که خود آن عمل خودت را نمی بینی بلکه این عمل را از جانب بندگان و آفریدگارت می بینی. خداوندا تو درخواست پاداش می کنی به خاطر کارهایی که بندگان انجام می دهند و کاری که بندگان انجام می دهند به جهت نیرو و قدرتی است که تو در آنها قرار داده ای. پس در حقیقت عمل از آن تو است ولی تو عمل خودت را نمی بینی بلکه کار بنده های خود را می بینی. به نظر من تصویر بسیار زیبا و دبلنشینی است. مفهوم واقعی و حقیقی توحید را شیخ اعظم بیان می کند.

9- فاترک الأشیاء و خالقها و المرزوقات و رازقها فهو سبحانه الواهب الذی لا یمل و المَلِک الذی عز سلطانه و جل اللطیف بعباده الخبیر الذی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ

ما از چند چشم انداز می توانیم خداوند را مورد مشاهده قرار بدهیم و متوجه او بشویم:

1- از این جهت که جهان هستی را آفریده است.

2- از این جهت که انسانها را آفریده است.

3- از این جهت که آفریدگار عالم است.

4- از این جهت که روزی رسان است.

5- از آن جهت که روزی ده است.

و...

شیخ اعظم می فرماید از این چشم انداز نگاه نکنید که در بالا عرض شد بلکه از این جهت بنگرید و ببینید که او واهب و بخشنده است.

بعضی از افراد وقتی چیزی را می بخشند چشمشان دنبالش هست. هر وقت که می بینند می پرسند که خودنویسی که به تو دادیم را چه کردی. کتابی که به تو دادیم را هنوز داری یا نه؟ و وقتی که چیزی را می بخشند دلهره و اضطراب دارند. چون جای آن چه بخشیده اند خالی شده است. چیزی را از دست داده اند. ملول و اندوهگین می شوند. اما خداوند این گونه نیست. نسبت به آن چه که می بخشد هرگز ملول و دلگیر نمی شود. چون از او چیزی کم نمی شود. خداوند فرمان روای مطلق است. دامنه و سیطره قدرتش همه هستی است. نهایت ندارد. هستی بی انتها است. خداوند بی نهایت به بندگانش مهربان است. او دانا است. می داند که وضع و حال موجودات چگونه است. موجودات در پیشگاه او حضور دارند. خداوند را با هیچ چیزی مقایسه نفرمایید. ماننده هیچ چیزی نیست. او بی مانند است. او شنوا و بینا است.(شوری آیه 11)

7- فهو سبحانه یطیع نفسه إذا شاء یخلقه، و ینصف نفسه مما تعین علیه من واجب حقه،

در ادامه شیخ اجل به توصیف حق تعالی می پردازد:

1- خداوند سبحان هرگاه که بخواهد از آفریده هایش اطاعت و پیروی می کند. عنایت بفرمایید این درست است که خداوند سبحان حاکم مطلق است ولی مستبد نیست. هرگاه که اراده کند از دستوران و اوامر بنده اش و آفریده هایش پیروی می کند. اگر چیزی بخواهنند به آنها می دهد. همین که فرمود ادعونی استجب لکم یعنی چه؟ یعنی متابعت و پیروی. همین که بنده ای دست نیاز به درگاه خداوند دراز می کند و خواسته هایش را بیان می کند یعنی متابعت و پیروی.

2- موجوداتی که آفریده است حقوقی برای آنها وضع کرده است. آن گونه نیست که نسبت به ادای حق آنها بی انصافی روا بدارد. نه. او عادل است و نسبت به ادای حق موجودات نهایت انصاف را روا می دارد.

فلیس إلا أشباح خالیة على عروشها خاویة و فی ترجیع الصدى سر ما أشرنا إلیه لمن اهتدى.

در ادامه سراغ موجودات می رود و رابطه موجودات را با آفریدگار آنها تبیین می کند.

1- موجودات چیزی جز قالب و صورت نیستند. صورتهای خالی از هستی و وجود. به بیان دیگر موجودات همه ماهیاتند نه وجود و وجود هرچه هست از او است. هستی را او بر این ماهیات حمل می کند. این قالبها و صورتها خالی از سکنه هستند. چیز در آن نیست. اگر که او نباشد در هم فرو ریزد قالبها.

2- نقش موجودات همان صدا است که در کوه می پیچد و به سمت صاحب صدا بر می گردد. همه ما صداهای حضرت حق هستیم. و الا خود ما که هیچ هستیم.

نکاتی بیان کردیم اسراری بود در باره هدایت که خدمت شما عارض شدیم. اگر هدایتیهم باشد باید از ناحیه خود او باشد.  

زیبا آفرین

زیبا آفرین

شاید گفته باشم استاد ما آسید جلال آشتیانی از زمانه خود می نالید و افسوس دوره مرحوم ملاهادی سبزواری را می خورد که در سبزوار صدها تن به فراگیری فلسفه مشغول بودند. و مرحوم سبزواری از زمانه خود می نالد و افسوس ملاصدرا را می خورد که به نگارش اسفار شواهد پرداخت و بزرگانی را تربیت کرد. و ملاصدرا از زمانه خود می نالد و افسو زمانه بوعلی سینا را می خورد. در نتیجه هخمه افاضل به گونه ای از آن ه برسرشان می آید دلگیر و افسرده و محزونند. خود همین گواهی است بر این که عدالت در کار جهان نیست.

اگر کار روزگار بر عدل و انصاف بود چرخ روزگار مورد پسند همگان بود. نه این که اصحاب قدرت و حاکمان در ناز و نعخمت و مردم در بدبختی و بیچارگی و فقر و نقمت. و بدتر از آن این که صاحبان نعمت در شگفتند از مردم بیچاره که چرا می نالند. مگر بهتر از این هم امکان داشت. شنیدم استاد اخلاقی برای شاگردانش از سختی های دوره تحصیل درس خود سخن می گفت که ما نان خوردن نداشتیم و اغلب روزگار به گرسنگی می گذاشتیم. زمانه خود را با زمانه ما مقایسه نکنید. یکی از شاگردان هم چنان که سر به زیر داشت گفت استاد وضع و حال شما تغییر پیدا کرده است و الا برای ما چیزی عوض نشده است و ما هم چنان سر بیز شام می گذاریم و طعم تلخ گرسنگی را می چشیم.  

یقینا این گونه است. وضع و حال استاد عوض شده بود. نعلین زرد و عصای سبک با دسته عاج فیل و قبا با قیطون ابریشمی و عمامه ای از وال هندی و... که فقط سر و وضع حضرت استاد همه زندگی طلبه های پای درس را یک جا می خرید. انگشتر دست حضرت آقا ماه ها شکم طلبه ها را سیر می کرد. بگذریم. و این نیز بگذرد. و همه سخن خیام همین است. ناعدالتی که در سیستم دینی مشهود است. بیغوله هایی که مردم زندگی می کنند و خانه هایی که حضرات آقایان شب را به صبح می رسانند. اگر در روزگار عدل و انصاف می بو.د این نابرابری هرگز وجود نمی داشت. پس چرخ روزگار نه8 بر عدل که بر ستم می گردد و مردم له شدگان زیر بار این چرخند و چه حرف زوری است آنها که می گویند طاقت بیاورید زین پس بهشت است. طاقت نیاورند چه بکنند. در چاه گیر افتاده اند. در فقر فرو افتاده اند. در بدبختی و بیچارگی دست و نجه نرم می کنند. یقینا آنان که به این بیچارگان وید بهشت می دهند خود هم اینک در بهشت زندگی می کنند بلکه زندگی آنها خود بهشت است.