شرح گلشن راز بیت 376 و 377
376-
نبوت در کمال خویش صافی است
ولایت اندر او پیدا نه مخفی است
با توجه به نزول انسان و هبوط او در این عالم لازم است برای تعالی خود بکوشد تا به مقام قرب نائل شود. و این دولت محقق نمی شود مگر با اطاعت از فرامکین و دستورات الهی. عمل به وظایف دینی و شرعی و تعلیم به آداب الهی و تزکیه و تصفیه نفس. تا با متابعت و پیروی از آنها مستعد درک معارف و حکم الهی بشود. البته هم چنان که استحضار دارید بر اساس تیدیب و تغییر بشر در درازنای تاریخ درهر عصر و دورذه ای قوانین و قواعد باید تغییر بیابد. باید این قوانین و مقررات و احکام از جانب حق ابلاغ و اعلام شود و عهده دار آن کسی نیست جز نبی. که معارف خودش را ازمنبع و ماخذ اصلی که وحی الهی است گرفته است. نبی به جهت معارفی که از حق می گیرد تا به مردم برساند نبی گفته می شود و از آن جهت که قرب به حق دارد ولی گفته می شود و از آن جهت که درارتباط با مردم است و پیام الاهی را به خلایق می رساند نبوت گفته می شود.
نبوت تا زمانی که به مقام ولایت نرسد و ولایت نیز به مرحله کمالش نرسد نبوت ظهور و بروز پیدا نخواهد کرد. نهایت الولایه بدایه النبوه. ولایت که کمال یافت نبوت آغاز می شود. نبی باید پیام اخذ کند. تا قرب به حق پیدا نکند و معارف حقه را از منشا و مبدا اتخاذ نکند چه چیزی را می خواهد ابلاغ کند و به مردم برساند. پس باید قبلتر مقام ولایت را به کمال و تمام واجد باشد. وقتی نبی مقام نبوت خودش را ظاهر کرد این ظهور بیانگر صافی و شفافیت و اخلاص نبی است. نبوت در گوهر و ذاتش زلال بودن نهاده شده است. دال بر صفای درون نبی است. نبی اگر می گوید نبی هستم و با خدا در ارتباط هستم و برای شما از جانب حق پیام آورده ام این بیان از سر صدق و صفا است. نه از روی خود برتر بینی و غرور. او باید این را بگوید چون موظف است. مقام نبوت یعنی همین. چاره ای نیست جز این که شما از او اعجاز بخواهید و به جهت برخورداری از مقام ولایت برای شما باید معجزه بیاورد. معجزه یعنی امری خارق عادت که دیگران از پس انجامش بر نمی آیند.
نبوت در گوهر و ذات خودش صاف و شفاف و زلال است. هیچ شائبه ای در آن نیست و راه هم ندارد. مقام ولایت در نبی پنهان نیست بلکه کاملا آشکار است. بر خلاف خود ولی که نبی نباشد. فراوان اولیایی که از ولایت خود استفاده نکردند. اما ولایت در نبی آشکار است. می توان از او درخواست اعجاز کرد.
377-
ولایت در ولی پوشیده باید
ولی اندر نبی پیدا نماید
عرض شد که ولایت مقام و شانی است که ممکن است بی خون دل آید به کنار که این مقام خاص انبیا است که برگزیده حقند و ممکن است که با ریاضات تحصیل شود. فرقی نمی کند ولایت چون اتفاق افتاد خود ولایت پنهان است. و ولی آن را آشکار نمی کند. لذا ولایت در شخص ولی پوشیده و پنهان است و کسی ازاین مقفام با خبر نمی شود. یعنی خود او ابراز نمی کند مگر دیگران از اعمال و رفتار او فهم کنند. ولی همین مقام ولایت در شخص نبی آشکارا خواهد بود. چون باید نبی پیامش را به مردم برساند و مرد بدانند که او نبی است و برای اثبات ادعایش باید معجزه کند و معجزه یعنی بهره گیری از مقام ولایت. لذا بزرگان فراوان گفته اند که اگر از بزرگی کرامتی سر زد نباید آن را آشکارذ کرد و خود بزرگ هم نباید از کرامات خویش بگوید. اولیایی تحت قبائی لایعرفهم غیری.
گویند یکی در پی مرشد و ولی به راه افتاد. به او گفتند در بازار فرش فروشها پیرمد نگهبانی است همو ولی است. سراغ بازار فرش رفت. پیرمردی را دید که نزدیک غروب زیر راه پله ای دری بود باز کرد و داخل شد. سراغش رفتم که من جا ندارم. مرا در کنار خودت جا بده. او را پذیرفت. شب که شد برخاست و گشتی در بازار زد تا مبادا در مغازه ای باز باشد یا چیزی از اموال دیگران بیرون باشد... وی فکر نمی کرد که اولیای خدا را باید در چنین جایی پیدا کرد؟
ولی آن چه می کند افعالی است که خداوند می کند. نمی تواند این افعال را به خود منتسب کند. باید کتمان کند. تا کمالات معنوی بیشتر بر او رخ بنماید. و به مقام قربی که رسیده فرو نیفتد.
