شرح عروه اجتهاد و تقلید 65
پنجشنبه, ۱۳ آذر ۱۳۹۹، ۰۹:۱۰ ق.ظ
زیبا آفرین
مسألة 37): إذا قلد من لیس له أهلیة الفتوى، ثم التفت وجب علیه العدول، و حال الأعمال السابقة حال عمل الجاهل غیر المقلد. وکذا إذا قلد غیر الأعلم وجب على الأحوط العدول إلى الأعلم. و إذا قلد الأعلم، ثم صار بعد ذلک غیره أعلم، وجب العدول إلى الثانی على الأحوط.
هرگاه از کسی تقلید بکند و بعد متوجه بشود که اهلیت فتوا ندارد عدول از او واجب است. وضعیت اعمالی که انجام داده است هم چون کسی است که نمی داند و از کسی هم تقلید نکرده است. همچنین اگر از غیر اعلم تقلید می کرد؛ واجب احوط است که به اعلم عدول کند. اگر از اعلمی تقلید می کرد و بعد از آن دیگری اعلم از مجتهد او شد واجب است علی الاحوط به اعلم بعدی مراجعه کند.
اجازه بدهید مساله را تحلیل کنیم یا بیشتر تبیین و بازش کنیم:
من از عباس تقلید می کردم. بعد از مدتی فهمیدم که عباس اهل علم هست ولی مجتهد نیست. باید طبق نظر مرحوم سید از او عدول کنم. پس من در این جا مقلد سید صاحب عروه شده ام. مگر این که بگوییم تقلید از مجتهد واجب بوده است و تو از مجتهد تقلید نمی کرده ای و در این مساله لازم نیست که تو از کسی تقلید بکنی. بلکه این یک اصل عقلی و یا عقلایی است. در این صورت مراجعه شما به مجتهد طبق قاعده است نه طبق نظر سید و مساله حل خواهد شد.
البته مرحوم حکیم معتقد است که مکلف در حکم اجتهاد ابتدایی خواهد بود. چون تقلید گذشته اش اصلا تقلید نبوده است پس عدول از او و رجوع به دیگری نخواهد بود. با توجه به نظر مرحوم سید هم که می فرماید هم چون جاهل غیر مقلد است؛ تقریبا فرمایش مرحوم حکیم هم موید آن است.
باید توجه داشت که مکلف مدتها به فتواهای این آقا عمل کرده است؛ نمی شود او را مقلد ابتدائی دانست. گرچه تقلیدش تقلید از مجتهد نبوده است؛ ولی عالم به آن که نبوده که مجتهد نیست. بالاخره از یک جایی به ایشان القا شده است که مجتهد است. پس تقلید ابتدائی نخواهد بود. البته نظر خود را به تفصیل در بالا بیان کردیم. چون مهم صدور قصد قربت است. و انجام اعمال. همین کافی است.
پس مساله تقلیدش حل و فصل شد. از حالا به بعد سراغ مجتهد باید برود اما نسبت به اعمالی که طبق فتوای وی عمل کرده است چه خواهد شد؟ چون مجتهد که نبوده است؟ سید می فرماید نسبت به اعمالش حال کسی را دارد که بدون تقلید عمل کرده است.
طبق نظر سید باید سراغ مجتهد برود و اعمال گذشته اش را بررسی کند. اگر چنان چه طبق فنوای این مجتهد بود که فهو المطلوب و الا همه اعمال را باید دو باره انجام بدهد. مثال واضح و روشن آن افرادی که از حیدری تقلید می کردند طبق نظر آقای اراکی که وی را اصلا مجتهد نمی داند و یا فاسد و فاسق می داند؛ اعمال گذشته مقلدین ایشان چه خواهد شد؟ کسانی که حکم به فسق می دهند باید وضعیت مکلفین ایشان را هم روشن کنند.
عرض شد:
یکم- در مجموعه روایی شیعه نداریم جایی که فرد را حکم داده باشند که برو و همه اعمالت را از آغاز تا همین الان اعاده و تکرار کن و یا مجدد به جا بیاور.
دوم- تقصیر این بنده خدای مکلف چیست؟ او را به عنوان مجتهد معرفی کرده اند. همان عادل و یا همان عدلین او را معرفی کرده اند و حالا فهمیده اند که با توجه به رونق بازار اجتهاد او هم دکان خودش را باز کرده است بی آن که کالایش اصیل باشد. حالا متوجه شده اند که جنسهایش مثلا چینی نیست بلکه انگلیسی است. حالا که استفاده کرده اند متوجه می شوند که کالاهای او بدلی است. حالا به او خبر داده اند که او مجتهد نبوده است. نماینده واقعی شریعت نبوده است. اعمال گذشته او ربطی به مکلف ندارد. اعمالش تماما صحیح است.
سوم- مکلف تمام سعیش بر انجام تکلیف است و این فرد را هم حالا اعلام کرده اند که مجتهد نبوده است. دست از اعمال گذشته او باید برداشت. از حالا به بعدش را باید فکری کرد.
چهارم- نباید فرد را دچار عسر و حرج کرد. از اساس ادله عسر و حرج هم که شده تکلیف گذشته از او رفع خواهد شد.
پنجم- ضمن این که شک دارد که این اعمالی که انجام داده است درست است یا نه شک بعد از عمل است. اصاله الصحه شامل آن خواهد شد. و قاعده اشتغال شامل حال وی نخواهد شد چون تکلیفش را انجام داده است.
در ادامه مرحوم سید سراغ فرض دیگری می رود. از مجتهدی تقلید کرده و حالا احتیاط واجب آن است که سراغ اعلم برود. یا از اعلمی تقلید می کرده و حالا اعلم از او هم پیدا شده است. در هر دو صورت باید عدول کند به اعلم. این فرمایش سید بود.
دلیل رجوع به اعلم چیست؟ اگر بر اساس قاعده است که قاعده رجوع به عالم را ملاک می داند نه اعلم را. پس رجوع به عالم کافی است وجهی برای هیچ کدام از دو فرض برای عدول وجود ندارد.
جمشیدی خراسانی
https://t.me/joinchat/AAAAAEpeRQ8uK71Mwex1Sg
هرگاه از کسی تقلید بکند و بعد متوجه بشود که اهلیت فتوا ندارد عدول از او واجب است. وضعیت اعمالی که انجام داده است هم چون کسی است که نمی داند و از کسی هم تقلید نکرده است. همچنین اگر از غیر اعلم تقلید می کرد؛ واجب احوط است که به اعلم عدول کند. اگر از اعلمی تقلید می کرد و بعد از آن دیگری اعلم از مجتهد او شد واجب است علی الاحوط به اعلم بعدی مراجعه کند.
اجازه بدهید مساله را تحلیل کنیم یا بیشتر تبیین و بازش کنیم:
من از عباس تقلید می کردم. بعد از مدتی فهمیدم که عباس اهل علم هست ولی مجتهد نیست. باید طبق نظر مرحوم سید از او عدول کنم. پس من در این جا مقلد سید صاحب عروه شده ام. مگر این که بگوییم تقلید از مجتهد واجب بوده است و تو از مجتهد تقلید نمی کرده ای و در این مساله لازم نیست که تو از کسی تقلید بکنی. بلکه این یک اصل عقلی و یا عقلایی است. در این صورت مراجعه شما به مجتهد طبق قاعده است نه طبق نظر سید و مساله حل خواهد شد.
البته مرحوم حکیم معتقد است که مکلف در حکم اجتهاد ابتدایی خواهد بود. چون تقلید گذشته اش اصلا تقلید نبوده است پس عدول از او و رجوع به دیگری نخواهد بود. با توجه به نظر مرحوم سید هم که می فرماید هم چون جاهل غیر مقلد است؛ تقریبا فرمایش مرحوم حکیم هم موید آن است.
باید توجه داشت که مکلف مدتها به فتواهای این آقا عمل کرده است؛ نمی شود او را مقلد ابتدائی دانست. گرچه تقلیدش تقلید از مجتهد نبوده است؛ ولی عالم به آن که نبوده که مجتهد نیست. بالاخره از یک جایی به ایشان القا شده است که مجتهد است. پس تقلید ابتدائی نخواهد بود. البته نظر خود را به تفصیل در بالا بیان کردیم. چون مهم صدور قصد قربت است. و انجام اعمال. همین کافی است.
پس مساله تقلیدش حل و فصل شد. از حالا به بعد سراغ مجتهد باید برود اما نسبت به اعمالی که طبق فتوای وی عمل کرده است چه خواهد شد؟ چون مجتهد که نبوده است؟ سید می فرماید نسبت به اعمالش حال کسی را دارد که بدون تقلید عمل کرده است.
طبق نظر سید باید سراغ مجتهد برود و اعمال گذشته اش را بررسی کند. اگر چنان چه طبق فنوای این مجتهد بود که فهو المطلوب و الا همه اعمال را باید دو باره انجام بدهد. مثال واضح و روشن آن افرادی که از حیدری تقلید می کردند طبق نظر آقای اراکی که وی را اصلا مجتهد نمی داند و یا فاسد و فاسق می داند؛ اعمال گذشته مقلدین ایشان چه خواهد شد؟ کسانی که حکم به فسق می دهند باید وضعیت مکلفین ایشان را هم روشن کنند.
عرض شد:
یکم- در مجموعه روایی شیعه نداریم جایی که فرد را حکم داده باشند که برو و همه اعمالت را از آغاز تا همین الان اعاده و تکرار کن و یا مجدد به جا بیاور.
دوم- تقصیر این بنده خدای مکلف چیست؟ او را به عنوان مجتهد معرفی کرده اند. همان عادل و یا همان عدلین او را معرفی کرده اند و حالا فهمیده اند که با توجه به رونق بازار اجتهاد او هم دکان خودش را باز کرده است بی آن که کالایش اصیل باشد. حالا متوجه شده اند که جنسهایش مثلا چینی نیست بلکه انگلیسی است. حالا که استفاده کرده اند متوجه می شوند که کالاهای او بدلی است. حالا به او خبر داده اند که او مجتهد نبوده است. نماینده واقعی شریعت نبوده است. اعمال گذشته او ربطی به مکلف ندارد. اعمالش تماما صحیح است.
سوم- مکلف تمام سعیش بر انجام تکلیف است و این فرد را هم حالا اعلام کرده اند که مجتهد نبوده است. دست از اعمال گذشته او باید برداشت. از حالا به بعدش را باید فکری کرد.
چهارم- نباید فرد را دچار عسر و حرج کرد. از اساس ادله عسر و حرج هم که شده تکلیف گذشته از او رفع خواهد شد.
پنجم- ضمن این که شک دارد که این اعمالی که انجام داده است درست است یا نه شک بعد از عمل است. اصاله الصحه شامل آن خواهد شد. و قاعده اشتغال شامل حال وی نخواهد شد چون تکلیفش را انجام داده است.
در ادامه مرحوم سید سراغ فرض دیگری می رود. از مجتهدی تقلید کرده و حالا احتیاط واجب آن است که سراغ اعلم برود. یا از اعلمی تقلید می کرده و حالا اعلم از او هم پیدا شده است. در هر دو صورت باید عدول کند به اعلم. این فرمایش سید بود.
دلیل رجوع به اعلم چیست؟ اگر بر اساس قاعده است که قاعده رجوع به عالم را ملاک می داند نه اعلم را. پس رجوع به عالم کافی است وجهی برای هیچ کدام از دو فرض برای عدول وجود ندارد.
جمشیدی خراسانی
https://t.me/joinchat/AAAAAEpeRQ8uK71Mwex1Sg
