شرح عروه، اجتهاد و تقلید 7
زیبا آفرین
شرح عروه
اجتهاد و تقلید(۷)
مسألة 4: الأقوى جواز الاحتیاط، ولو کان مستلزما للتکرار، وأمکن الاجتهاد أو التقلید.
احتیاط بهتر است اگر چه سبب بشود که فعلی تکرار بشود. احتیاط هم برای مجتهد و هم برای مقلد ممکن است.
به نظر می نظر این فتوا تعرض سید به شیخ انصاری است که در مواردی که احتیاط منجر به جمع و تکرار چند عمل می شود چندان با احتیاط سازگاری ندارد. چنان که مرحوم نائینی هم مخالف احتیاط است.
مجتهد یک مرتبه صریح فتوا می دهد ولی وقتی که بخواهد عمل کند خودش احتیاط می کند. مثلا نظرش این است که نماز جمعه جانشین نماز ظهر می شود ولی خودش هم نماز ظهر می خواند و هم نماز جمعه. شطرنج را حرام نمی داند ولی خودش احتیاط می کند و بازی نمی کند. یا موسیقی را حرام نمی داند ولی خود هم گوش نمی کند. و یک مرتبه مجتهد این احتیاط را در فتوا هم بیان می کند. نظرش این است که باید نماز جمعه و نماز ظهر هر دو خوانده شود. این مطلب را در رساله اش هم می آورد.
تصورش کمی سخت است که مجتهد در بررسی ادله و پرونده مساله، به این نتیجه برسد که هم نماز جمعه بخواند و هم نماز ظهر. بالاخره یا نماز جمعه واجب است به جای نماز ظهر و یا نماز ظهر و نماز جمعه دیگر جایز نیست. هر دو که نمی تواند از جانب شارع واجب شده باشد. در نتیجه چون مجتهد در بررسی ادله نتوانسته است به نتیجه روشن دست بیابد بدین جهت در فتوا نیز احتیاط می کند. و عند العمل هم چه بسا خودش احتیاط می کند. البته اگر عند العمل مجتهد بخواهد احتیاط بکند باید مراقب تحقق قصد و نیت هم تقرب و امتثال امر باشد. مگر این که اصل مساله برایش روشن است که مثلا باید نماز جمعه بخواند و یا نماز ظهر؛ اما برای درک یا تدارک ثواب بیشتر افزون بر نمازجمعه نماز ظهر را هم می خواند. و مقلد هم نیز از باب درک ثواب بیشتر اقدام به چنین احتیاطی می کند.
این که سید می فرماید بهتر و قول برتر جواز احتیاط است و لو منجر به تکرار عمل بشود، عنایت بفرمایید عده ای برای تفریح به کوه و دشت زده اند حالا می خواهند نماز بخوانند نمی دانند که قبله کدام طرف است. از باب احتیاط باید به هر چهار جهت نماز بخوانند.
ضما در وضعیتی قرار دارند که نمی دانند نمازشان چهار رکعتی یا دور رکعتی است. نمی دانند مسافر هستند که دو رکعتی نماز بخوانند و یا مسافر نیستند که نماز چهار رکعتی به جا بیاورند.
لباسی هم که به تن دارند نمی دانند کدام پاک است و یا کدام نجس است. کدام از چرم حیوان حلال گوشت و کدام از چرم حیوان حرام گوشت است.
و نیز نمی دانند این چیزی که سر روی آن می گذارند به عنوان سجده؛ آیا سجده بر آن جایز است یا نه؟
پس باید به هر چهار جهت هم نماز قصر بخوانند و هم نماز اتمام. فقط نماز ظهر و عصر را لحاظ بفرمایید:
هشت رکعت تماز ظهر و عصر به چهار سمت 32 رکعت می شود که باید اقامه کند.
چهار رکعت نماز ظهر و عصر هم به چهار سمت به جهت قصر 16 رکعت می شود.
همین چهل و هشت رکعت را با احتیاط در لباس لحاظ بفرمایید 96 رکعت می شود.
همین نود و شش رکعت را با احتیاط در محل سجده لحاظ بفرمایید 192 رکعت خواهد شد. به جای این که چهار رکعت ظهر و چهار رکعت عصر اقامه نماز کند باید نود شش رکعت نماز ظهر و نود و شش رکعت نماز عصر بخواند. تا درک کند که نماز ظهر و عصرش را حضرت عباسی درست انجام داده است یا خیر! چنین فردی باید همه کار و زندگیش را سر این نماز بگذارد. واقعا دچار عسر و حرج خواهد شد اگر نگوییم تمسخر در عبادات خواهد بود. درست است که عبادت مطلوب است اما چه عبادتی. هبادتی که ارزش افزوده به دنبالش باشد و شما در این جا قصد امتثال امر مولا را دارید فقط می خواهید نماز ظهر و یا نماز عصرتان را اقامه کنید. صحبت از آوردن اصل امر مولا است نه ایجاد ارزش افزوده. یک مرتبه مولا می گوید یک لیوان آب سرد لطفا. شما به جای یک لیوان آب از شیر آشپزخانه از آب معدنی استفاده می کنید. یک مقدار عسل هم داخل آن می ریزید. چند تا تخم شربتی هم داخل آن می ریزید. چند قطره گلاب هم بر آن می افزایید. اندکی هم لیمو اضافه می کنید. هر کدام از اینها ارزش افزوده ایجاد می کند. ولی در نماز ظهر و نماز عصر سخن از ارزش افزوده نیست بلکه صحبت از اصل امتثال امر مولی است. صحبت از عسر خرج نیست بلکه صحبت از بازی کردن و به سخره گرفتن امر مولی است.
شیخ انصاری و نائینی به همین جهت مخالفت می کنند. صاحب حدائق هم با احتیاط در جمع مخالفت می کند.
در ادامه صاحب عروه می فرماید احتیاط هم برای مجتهد و هم برای مقلد ممکن است. یعنی طوری نیست که صرفا مجتهد بخواهد احتیاط کند بلکه مقلد هم علاوه بر این که می تواند به نظر مجتهدش عمل کند می تواند احتیاط هم بکند. و اشکالی پیش نمی آید. مشکل احتیاط را عرض کردیم که مکلف گاه دچار عسر و حرج می شود و چه بسا سبب بازی گرفتن عبادات بشود.
جمشیدی خراسانی
https://t.me/joinchat/AAAAAEpeRQ8uK71Mwex1Sg
