شرح عروه، اجتهاد و تقلید 5
زیبا آفرین
شما باید وضو بگیرید برای مطلوبیت امر مولا. شما می خواهید نماز بخوانید. برای نماز باید وضو بگیرید. یک مرتبه به صورتتان آب می زنید تا سرد بشوید. یک مرتبه به صورتتان آب می زنید تا تمیز شوید. ولی یک مرتبه به صورتتان آب می زنید تا بتوانید نماز بخوانید. فرق عبادت با غیر عبادت در همین است عمل همراه با قصد قربت. شما باید این عمل را بیاورید. این فتوا را انجام بدهید. نهایت باید توجه دشت که من و شما باید توجه داشته باشیم که آن چه می آوریم و انجامش می دهیم دستورات خداوند است. البته استحضار درید که پیامبر ابلاغ کننده دستورات الهی است. و ائمه تبیین کننده همان دستوراتی است که توسط خداوند ابلاغ شده است. و مجتهدین طرقی هستند که آن دستورات را به من و شما می رسانند تا من و شما عمل کنیم وبه خداوند نزدیک و نزدیک تر شویم. تقرب به خداوند هم یعنی تعهد بیشتر به اطاعت و پیروی از دستورات خداوند. نکته ای بود در رابطه با واقع که خواستم عرض کنم. البته این بحث را در اصول ذیل شرح نهایه الدرایه در بحث وضع و صحیح و اعم به تفصیل عرض کرده ایم.
بنابراین اگر ملاک انطباق با واقع است و ما باید اصل واقع را بیاوریم از هر طریقی که ممکن و میسور است. توجه دارید که ما مکلف به تکالیف شرعی هستیم و باید اقدام به عمل شرعی بکنیم. شرع برای ما ملاک است و واقع ما همان شرع است. برای شرع دستورش و برای من و شما عملش مهم است.
تمامی امورات شرعی ما اعتباری است نه واقع. در عالم واقع که نماز و روزه وجود ندارد. این را شرع برای پیروان خود قرار داده است. واقعی جز همین اعتبار شارع ندارد. واقعیتش همین دستور و فرمان شارع است. همین اعتبار واقع آن است. پس ما ملزم به اتیان شرع هستیم. این احتیاط از کجا آمده است. یقینا اگر ما قدرت بر استنباط احکام شرعی داشته باشیم تقلید حرام است. پس جایی برای محتاط نمی ماند. حالا مجتهد می خواهد احتیاط کند با خود او است ولی مقام استنباط مقام بسیار ارزشمندی است. در دوران امر بین مقلدی که احتیاط می کند و مجتهدی که احتیاط نمی کند یقینا عمل مجتهد غیر محتاط مقدم بر عمل مقلد محتاط است. مساله دو دو تا چهار تا است.
لذا به نظر می رسد وجهی برای اقوائیت احتیاط وجود نداشته باشد. چنان که عرض کردیم شق سومی با نام محتاط هم نداریم. یا فرد باید مجتهد باشد و یا مقلد. البته عند العمل می تواند احتیاط پیشه کند. ضمن روایاتی که دلالت بر احتیاط می کند این روایات قبل از ورود به دین و نسبت به اخذ اصل دین و احکام شرع است نه وقتی که فرد مسلمان شده و مکلف است و حالا که می خواهد تکلیف خودش را انجام بدهد احتیاط کند. اصلا احتیاط برای این است که ما به ادله روشن دسترسی نداریم. کسی که می گوید تراشیدن ریش حرام است. یعنی از ادله نتیجه روشن گرفته است. و کسی که می گوید تراشیدن ریش حرام نیست یعنی از ادله نتیجه روشنی گرفته است اما کسی که می گوید در تراشیدن ریشباید احتیاط کرد و ریش را نزد یعنی او از ادله نتیجه روشنی نگرفته است. در استنباط احکام شرعی به نتیجه روشن و شفافی دست نیافته است لذا دست به عصا راه می رود. چون ادله را نتوانسته است جرح و تعدیل کند و به نتیجه روشنی برسد در نتیجه فتوا به احتیاط می دهد. تقریبا احتیاط بیانگر نوعی عدم کفایت ادله برای نظر روشن است. اگر ادله را یک پرونده تلقی کنیم مجتهد با بررسی پرونده به نتیجه مشخص و مسلمی نرسیده است لذا دست نگه می دارد. فتوای به احتیاط یعنی دست نگه داشتم. باید توجه داشت که احتیاط در احکام غیر از احتیاط در موضوعات است. در موضوعات می شود احتیاط کرد. در بررسی ادله می شود احتیاط کرد و دست به عصا حرکت کرد. ولی در احکام شرعی احتیاط یا ناشی از وسوسه بیش از اندازه است و یا منجر به وسوسه خواهد شد.
تقلید چون بحث نماز و یا روزه است و اینها عمل هستند فکر می کنند که فرد مکلف از مجتهد چگونگی نماز خواندن را تقلید می کند. نه. عمل ناشی از اراده و اختیار خود فرد است. تقلید نیست. الا این که خودش چون چگونگی نماز را بلد نیست بدین جهت باید برود سراغ فردی که کاملا بلد است. لذا صحبت از استاد و شاگردی است نه تقلید. صحبت از فراگیری است نه پیروی. البته در عرفان و فقه متاسفانه این معنا رایج شده است.
جمشیدی خراسانی
https://t.me/joinchat/AAAAAEpeRQ8uK71Mwex1Sg
