جمشیدی خراسانی jamshidi khorasani

زیبا آفرین

ما قرآن را با دو ویژگی می‌شناسیم:

1. حق بودن
2.  مقدس بودن

حق بودن بدین معنا که آنچه در قرآن بیان شده مطابق با واقع، بلکه خود واقع است. واقعیت همان چیزی است که در قرآن آمده است. قرآن ما را به چیزی و جایی هدایت می‌کند که واقعیت و حقیقت است. به همین جهت قرآن ملاک و معیار حق و باطل است.

حق به معنای درست بودن، راست بودن، و مطابق با واقع بودن است. برای اثبات حق یا غیرحق بودن، ساز و کار خاصی باید داشته باشیم. که با تفصیل بیشتری در جای خود باید از آن سخن گفت.

قداست قرآن

اما مقدس بودن قرآن. برای همه ی، درست‌تر بگویم برای بیشتر مسلمانان، قرآن، کتاب مقدس است. من تاکنون ندیده و نشنیده ام علیرغم همه ی منزلت و ارزشی که شاهنامه ی فردوسی، و مثنوی مولوی و دیوان حافظ و گلستان سعدی دارد کسی به آنها سوگند بخورد. ولی فراوان دیده‌ایم که افراد به قرآن سوگند یاد کرده‌اند. در مراکز قضایی، و در مجلس شورای اسلامی بلکه در تمامی مراکزی که باید طبق قانون سوگند یاد شود، به قرآن سوگند یاد خواهند کرد. زیرا قرآن را مقدس می‌دانند. و چیزی نیز بدین اندازه مقدس نمی دانند.

نمی‌دانم آیا شما تاکنون رو به رو شده‌اید با کسانی که مثلاً قرآن از دستشان افتاده است؟ پرسیده اند که نفهمیدم یا متوجه نشدم و قرآن روی زمین افتاد. و اینها می‌خواستند که این قداست ‌شکنی ناخواسته را به گونه‌ای خواسته جبران کنند اگر چه، قصد عمد هم در میان نبوده است ولی خود را سزاوار نکوهش و گناهی نابخشودنی می بینند که باید به گونه ای جبران آن صورت بگیرد.

اتومبیل مسلمانان را که مورد بررسی قرار دهید. حتماً در آن قرآنی خواهید دید. یا آیاتی از قرآن، به جهت قداست آن است.

رزمندگان اسلام در جبهه‌ها، لااقل بخشهایی از قرآن را به همراه داشتند. این هم به جهت قداست آن بود.

اگر نگویم همه، اغلب مسلمانان قرآن را مقدس می‌دانند.

راز قداست قرآن

قرآن کتاب حق و مقدس است. مقدس بودن قرآن ناشی از این است که آن را کتابی غیربشری می‌دانند. قرآن زبان وحی است و به وسیله وحی بر پیامبر نازل شده است. همه مقدس بودن قرآن به این است که کلام خدا است. و عظمت پیامبر و ویژگی پیامبر هم در این است که کلام خدا را اخذ کرده است. و گر نه او نیز بشری همچون دیگران است.

قلمرو وحی شناسی

جغرافیای بحث ما، فعلا در حق بودن قرآن نیست بلکه ناظر به امر دوم است یعنی مقدس بودن قرآن و این که قرآن کتاب وحی است.

البته وحی را از زوایای گوناگون می‌توان مورد بررسی قرار داد و پیوند آن را با قرآن مورد به گفتگو گذاشت. ولی ما بیشتر قصد آن داریم تا در این فرصت فراهم آمده به خود وحی و چگونگی آن بپردازیم.

ما مسلمانان بر این باور هستیم که قرآن کتاب آسمانی است که پیامبر به وسیله ی وحی آن را دریافت کرده یا بر او القاء شده است. و به همین جهت هم آن را حق می‌دانیم. اینکه گذشتگان ما بر چه اساسی این کتاب را حق می‌دانسته‌اند، حرف و سخن دیگری است، ولی الان ما هستیم و این کتاب الهی. باید ببینم که حق بودن آن قابل اثبات هست یا نه؟ ما دو راه در پیش رو داریم

1. اثبات بکنیم آنچه که در داخل این مجموعه است (قرآن) قضایاتی است که می‌توان صدق و کذب یا درستی و  نادرستی آنها را  اثبات کرد.
2. اثبات کنیم که این مجموعه از جانب خداوند است.

قسمت اول حق بودن را اثبات می‌کند و قسمت دوم مقدس بودن را. چه بسا امور مقدسی که حق نباشند. یا ما آنها را حق ندانیم.

پیش از پرداختن به دو پرسش فوق لازم است از سه گذرگاه مهم عبورکنیم:

گذرگاه نخست: منبع شناخت بودن وحی

باید ابتداء اثبات کرد که وحی نشان دهده ی واقع است. وحی می‌تواند واقعیت را به ما ینمایاند. این کاری است بر عهده ی معرفت شناسی. زیرا کتاب‌های مقدس از جمله قرآن از آن جهت مقدس‌اند که از خداوند به طریق وحی به بشر رسیده است.

گذرگاه دوم: این کتاب مشخص(که قرآن باشد) همان چیزی است که از طریق وحی رسیده است.

باید ثابت کرد، آنچه که بر پیامبر نازل می‌شد، همین چیزی است که هم اینک در اختیار ماست. این کتابی که ما آن را مقدس می‌دانیم همان چیزی است که خداوند بر پیامبر فرو فرستاده است.

گذرگاه سوم: اعتبار تفسیری فهم ما

البته گذرگاه سوم، چندان به بحث ما مرتبط نمی‌شود ولی مهم است. و آن این که اثبات کنیم، فهمی که ما از گزاره‌های کتاب مقدس داریم. ارزش و اعتبار تفسیری را دارد؟ می‌توان آن را ملاک سنجش قرار داد. به لحاظ نشانه‌شناسی. نحوشناسی، تاریخ‌شناسی، طبیعت شناسی و …

عرصه و قلمرو بحث ما در همان گذرگاه اول و دوم است.

آن هم نه اثبات منبع معرفتی وحی، یا اثبات اینکه قرآن همان وحی است. بلکه ما به بخشی از این مقوله خواهیم پرداخت که چیستی وحی و چگونگی آن باشد:

به راستی وحی چیست؟

سخن و کلام الهی یا کلمه ی الهی به چه معنا است؟

چگونه خداوند با بشر سخن می گوید؟

در چه زمانی و چگونه وحی رخ داده است؟

بیشتر در ادامه ی بحث، تلاش می‌کنم تا گزارش بدهم از آنچه برخی بزرگان از متفکران اسلامی در این باره ابراز داشته اند و خود به عنوان یک ناظر در کنار این میدان و همراه شما خواهم بود.