مقدمه فتوحات 35
70- فهذا الصنف الثالث الذی هو علم الأسرار العالم به یعلم العلوم کلها و یستغرقها و لیس صاحب تلک العلوم کذلک فلا علم أشرف من هذا العلم المحیط الحاوی على جمیع المعلومات.
شیخ اعظم به توصیف دسته سوم می پردازد آنها که عالم به اسرار هستند و نیز برتری خود علم سر.
یکم- عالم به اسرار عالم به همه علوم است بر خلاف عالمان سایر علوم.
دوم- عالم به اسرار مستغرق در همه علوم است بر خلاف عالمان سایر علوم.
سوم- هیچ علمی به شرافت و فضیلت علم اسرار نمی رسد.
چهارم- علم اسرار محیط بر همه علوم است.
پنجم – که نتیجه ویژگی چهارم است همه علوم در دل علم اسرار است.
دوستان عنایت داشته باشند که این که علم سر محیط بر همه علوم است و یا حاوی همه علوم است بدین معنا نیست که هر عالم سری پس به تمام فوت و فن مکانیکی و یا دینامیکی و یا جراهی های قلب و عصب و... که جزو علوم تجربی و یا ریاضی و... است مسلط خواهد بود نه. محیط بر کل علوم منظور از کل در این جا همه علوم نیست بلکه همه علومی که در حوزه معرفت نور افشانی می کند. کسی که عارف است به مسائل فلسفه رسیده و آنها را یافته است. یا خیلی از مسائل علم کلام برای او حل شده است دیگر مساله ای ندارد. و الا نسبت به مسائل فقهی نمی شود از طریق اسرار کشف کرد. این که آب کر چه مقدار است و عسل چگونه است یا وضو چگونه است این8ها باید از طریق سنت واصل شود. از طریق خبر که اصلا اینها علم دیگری هستند.
71- و ما بقی إلا أن یکون المخبر به صادقا عند السامعین له معصوما هذا شرطه عند العامة و أما العاقل اللبیب الناصح نفسه فلا یرمی به و لکن یقول هذا جائز عندی أن یکون صدقا أو کذبا و کذلک ینبغی لکل عاقل إذا أتاه بهذه العلوم غیر المعصوم و إن کان صادقا فی نفس الأمر فیما أخبر به و لکن کما لایلزم هذا السامع له صدقه لا یلزمه تکذیبه و لکن یتوقف و إن صدقه لم یضره لأنه أتى فی خبره بما لا تحیله العقول بل بما تجوزه أو تقف عنده و لا یهد رکنا من أرکان الشریعة.
در این فراز شیخ اعظم می خواهد اعتماد و اعتنا به گوینده را مورد بررسی قرار بدهد. این که گویند باید صادق باشد. گویندذ باید مصون از خطا باشد تا بتوان به خبرش اعتماد کرد شیخ اعظم می فرماید این مطلب به عنوان یک شرط نرد عموم مردم پذیرفته شده است. اما خردورزان با عامه مردم فرق می کنند. اینها مو را از لای ماست بیرون می کشند. اینها می توانند تردید کنند و خبری را رد و یا تکذیب کنند و به آن باور نیابند. چنان که به خردورزان هر خبری را بگویند سریع نمی پذیرند. به گوینده اش می پردازند که چگونه است؟ قابل اعتماد است یا نه؟ ولو در واقعیت امر درست هم باشد ولی اعتماد نمی کند. مگر این که ثابت بشود که طرف صادق است. راست گو است. نسبت به هلال ماه شوال افراد مورد اعتماد را می فرستند تا رویت هلال کند و به هر کس اعتماد نمی کنند. البته این بدانمعنا نیست که حرف و ادعایش را رد کنند و یا باطل بدانند بلکه ممکن است نه تصدیق و نه تکذیب کنند بلکه توقف کنند. البته اگر کسی این اسرار را آورد و بیان کرد اهل خرد نه رد می کنند و نه تصدیق آن می کنند. البته اگر هم بپذیرند ار غیر علاقلانه ای انجام نداده اند. اگر تصدیق هم بکنند زیان نکرده اند. چون این عالم سرّ خبری که نقل می کند چیزی نیست که با عقل ناسازگار باشد و به بیان دیگر عقل ستیز باشد. عقل آنها را محال نمی بیند. بلکه جایز هم می داند. دلیلی هم نمی بیند که بخواهد رد کند. چون با قبول آن چه که آن عالم سرّ بیان داشته پایه و ارکان شریعت در هم فرو نمی ریزد. چیزی نیست که بخواهد ارکان شریعت را فرو بریزد. چه وحدت باشد و چه کثرت چندان به ارکان شریعت کاری ندارد. چه ماهیت اصیل باشد و چه وجود ربطی به نماز و روزه ندارد. چه وجود اشتراک لفظی باشد و چه اشتراک معنوی و چه در واجب اشتراک لفظی و در موجودات اشتراک معنوی نه به نماز ربطی پیدا می کند و نه به روز و نه به حج. حوزه شریعت حوزه عمل است و حوزه علم اسرار، معرفت و شناخت است. چندان ارتباطی با هم پیدا نمی کنند. لذا دشواری ایجاد نمی کند.
