بیت 359 و 360 و 361 و 362
359
به فعل آمد صفتهای ذمیمه
بتر شد از دد و دیو و بهیمه
ذمیمه منظور صفات زشت و ناپسند است. صفات مذموم.
دد منظور حیوانات وحشی است.
دیو منظور جن است. دیوانه همان مجتوت است یعنی دیو زده شده. دیوی شده.
بهیمه حیوانات غیر وحشی است.
صفات ذمیمه که از آن به رذائل اخلاقی نیز یاد می شود در انسان فعبیست پیدا کرد. انسانی که آمده بود تا رنگ و یوی خدایی پیدا کند و کمال بیابد از هر حیوان وحشی ای بدتر شد. انسان تبدیل به موجودی درنده خو شد. انسان که از عالم بالا رو برگرداند و به سمت کمال ره نپوید یقینا در ذلت و پستی نزول پیدا خواهد کرد. انسانی که برای اوج و عروج آفریده شده است تا معرفت پیدا کند اینک خود را در شهوات و مطلوبات نفسانی غرق کرده است. دیگر رائحه بهشت و بوی خوش یار را درک نمی کند دماغ او به بوی گند کناسی خو کرده است.
360
تنزل را بود این نقطه اسفل
که شد با نقطهٔ وحدت مقابل
بیان گردید که در سیر نزول و انسان شدن و سیر صعود و به سمت کمال رفتن یک نقطه مشترک وجود دارد. پایان نقطه نزول آغاز نقطه صعود است. انسانی که از مقام الوهیت نزول پیدا کرده و آفریده شده است چون متوجهئ عالم بالا نیست و رو به سمت عالی و کمال ندارد و در کثرات غرقه شده است وی نقطه مقابل عالم وحدت است. انسان نزول پیدا کرد و انسان شد و حالا این انسان تو همین عالم انسانیت خودش هم نزول پیدا کرده و تبدیل به حیوان درنده و یا هم چون گاو و گوسفند شده است. این انسان نقطه مقابل آن انسانی است که می خواهد به عالم وحدت راه بیابد. دقیقا در مقابل آن است. صد و هشتاد درجه راه خطا را می پیماید.
261
شد از افعال کثرت بی‌نهایت
مقابل گشت از این رو با بدایت
غرق در افعال عادی و طبیعی خود شد و دقیقا نقطه مقابل آغاز و بدایت خود گردید. او را آفریدند تا مظهر همه صفات کلیه و جزئیه یشود ولی او غرق در صفات جزئبه شد. انسان مظهر بی نهایت اسماء و صفات است. و اسماء و صفات هم برای ظهور خود نیازمند به فعل خاصی هستند پس بی نهایت فعل وجود خواهد یافت و هر فعلی هم که بخواهد فعلیت بیابد متوقف بر ابزار و آلات خاصی است. پس با بی نهایت ابزار و آلات برای بی نهایت افعال برای تحقق بی نهایت اسم و صفت خواهد بود. در نتیجه از انسان بی نهایت کثرات تحقق یافت. و حال آن که انسان مظهر و مجلای اتم حضرت اله بوده است. این کثرات در برابر وحدات بوده است. این کثرات در برابر حضرت حق بوده است.
362
اگر گردد مقید اندر این دام
به گمراهی بود کمتر ز انعام
انسان اگر در همین صفات ذمیمه باقی بماند و غرق در همین کثرات بشود در واقع گمراه شده است. اگر انسان نخواهد که از این دام برهد. و خود را مقید کند که فقط در جا بزند یقینا در گمراهی باقی خواهد ماند. در نتیجه اولئک کالانعام بل هم اضل(اعراف آیه 179). از چهارپایان هم پست تر خواهد شد.
