شرح فتوحات 4
4- فهو العلیم سبحانه الذی علم و علم و الحاکم الذی حکم و حکم و القاهر الذی قهر و أقهر و القادر الذی قدر و کسب و لم یقدر الباقی الذی لم تقم به صفة البقاء و المقدس عند المشاهدة عن المواجهة و التلقاء بل العبد فی ذلک الموطن الأنزه لا حق بالتنزیه لا أنه سبحانه و تعالى فی ذلک المقام الأنزه یلحقه التشبیه فتزول من العبد فی تلک الحضرة الجهات و ینعدم عند قیام النظرة به منه الالتفات.
خداوند هم دانا است و هم معلم است یعنی می آموزاند. به دیگران علم می دهد. اشاره است به علّم آدم الاسماء کلها و نیز یعلمهم الکتاب و الحکمة. یقینا کسی که معلم است باید خود بداند و عالم باشد. و خداوند عالم مطلق است. کسی نیست که چیزی به او یاد بدهد. یا چیزی نیست که خداوند نداند.
خداوند حاکمی است که هم فرمانروایی می کند و هم داوری. طوری نیست که در نظام اجتماعی الهی بین قوا تقسیم صورت گرفته باشد. همو که حاکم است، داور و قاضی هم هست. همو که حاکم و قاضی است، رزق و روزی افراد را هم می دهد.
خداوند چیره و قهاری است که غالب شده و دیگران را مغلوب خود گردانید. طوری نیست که روزی به کام یکی و فردا به کار دیگری باشد. خداوند قهار مطلق است.
خداوند قادر و توانا است با این ویژگی که همه امور را مقدر می کند و به همگان فایده می رساند و هرگز بخل نمی ورزد.
خداوند ابدی است، پایدار است، به گونه ای که دیگر موجوداتی که باقی هستند صفت بقا قائم به آنها نیست. بقای دیگر موجودات به بقای او است.
خداوند مقدس و منزه از این است که به مشاهد در بیاید. از برخورد و مواجه و دیدار با همگان منزه و بدور است. نمی شود به دیدار خداوند رفت. او را نمی شود دید.
بنده خداوند در موطنی که قرار گرفته است و به مقامی که نائل گشته است یعنی در مقام مشاهده حضرت حق، جهات ازبین می رود. کلا بیرون از ظرف مکان خواهد بود. چپ و راست و بالا و پایین و... منزه از این جهات است. چون خداوند عاری از قید مکان و زمان و جهات است. از سوی دیگر خداوند در این مقام منزه از تشبیه است. یعنی بنده در مقام مشاهده حضرت حق، فارغ از جهات خواهد بود چون حضرت حق هم منزه از جهات است و هم منزه از تشبیه و تجسیم. وقتی که بنده خدا که بدین مقام نائل شده است دذر مقام مشاهده که حضرت حق را می نگرد التفات و توجه در وی از بین خواهد رفت. چون در حضور حضرت حق است. دیگر به چه چیزی و چه جایی می خواهد التفات پیدا کند.
