برای شناخت نقش دلیل عقل در استنباط احکام شرعی در سیرۀ نظری و عملی شیخ انصاری (ره) بررسی متون فقهی استدلالی و اصولی وی بر اساس روش تحلیل محتوا انجام شده است. نتیجۀ تحقیق نشان می‌دهد او عقل را به‌عنوان رسول باطنی مطرح و حجیت آن را به این دلیل می‌پذیرد. وی به استقلال عقل در حکم باور دارد و قبح برخی محرمات شرعی را به‌دلیل عقل مستقل مستند می‌کند. وی نیز اعلام می‌دارد که دلیل عقل قطعی در تعارض با نص مقدم است و در مقام تعارض امارات، انتخاب اقوی به‌دلیل عقل است، در استدلال به عمومات عقل یاری‌کنندۀ دلیل شرع خواهد بود. وی عقل را حاکم به اجتناب از محرمات شرعی و در مواردی درک حکم شرع را به عقل می‌داند و بیان می‌کند که در مواردی تکلیف خطاب شرعی به‌دلیل عقلی ساقط می‌شود. او وجوب تحصیل موافقت با حکم شارع را به‌دلیل عقلی اثبات می‌کند. در مواردی استصحاب را دلیلی عقلی می‌داند و مقدمات آن را به‌صورت قضیۀ عقلی به اثبات می‌رساند. شیخ انصاری دلیل عقل را مؤسس برخی قواعد کلی دانسته است.
