زیبا آفرین

تعریف فقه

تعریف فقه بیرون از چارچوب فقه است و ربطی به علم فقه ندارد. جزو مقدمات هشت گانه فقه است. اصطلاحا گفته می شود جزو فلسفه فقه است.

برای شناخت و نیل به تعریف فقه چند راه در پیش داریم:

بررسی عملکرد فقها

یکی آن که سراغ تاریخ برویم و بررسی کنیم که به چه کسانی فقیه می گفتند. به اعتبار فقیه بودنشان چه کارهایی انجام می دادند. در بین صحابه پیامبر کسی را فقیه نمی گفتند ولی در بین تابعین، افرادی بودند که به عنوان فقهای هفت گانه شناخته می شدند. در سال ۹۴ هجری قمری که سال درگذشت حضرت علی بن الحسین علیهما السلام است؛ در آن سال سعید بن مسیب و عروة بن زبیر از فقهاء سبعه و سعید بن جبیر و برخی دیگر از فقهاء مدینه در گذشتند. از آن پس دوره به دوره به علمای عارف به احکام اسلامی فقهاء اطلاق می‌شد.

تعالیم اسلامی به سه قسمت تقسیم می شود:

الف.  اعتقادات یا معارف، یعنی مسائل مربوط به مبدا و معاد و نبوت و وحی و ملائکه و امامت.

ب. اخلاقیات، مانند تقوا، عدالت، جود و سخا، شجاعت، صبر و رضا، استقامت و غیره.

ج. احکام و مسائل عملی، یعنی اموری که هدف آن‌ است که در خارج، فرد می خواهد عمل خاصی را انجام دهد، این عملی که می خواهد انجام بدهد چگونه باید باشد؟ و یا چگونه نباید باشد؟ از آن به قوانین و مقررات موضوعه نام برده اند.

علمای اسلام، کلمه فقه را در مورد قسم اخیر که احکام و مسائل عملی است اصطلاح کردند، چون در صدر اسلام  بیشتر مورد اینها مورد توجه بوده است در برابر متکلمان که عهده دار بخش دیگری از دین بودند و یا مفسران که آیات قرآن را تفسیر می کردند. یا قراء که هدفشان تلاوت درست قرآن بوده است.

تعریف فقها از فقه

شاید رایج ترین تعریف از فقه همان باشد که شهید در معالم بیان فرموده است: الْفِقْهُ هُوَ الْعِلْمُ بِالْاحْکامِ الشَّرعِیَّةِ الفَرْعِیَّةِ عَنْ ادِلَّتِهَا التَّفْصِیلِیَّةِ.[1]

انتخاب هر یک از این کلمه ها حساب شده برگزیده اند.

منظور از "علم" چیست؟ منظور قطع و یقین است یا ظن را هم شامل می شود؟ یقینا شامل شک نخواهد بود و دیگر نوبت به وهم نخواهد رسید.

منظور از احکام چیست. حکم چیزی است که بر موضوعی بار می شود. مثلا:

1- مایع است یا جامد؟

2- آب گرم است یا سرد است؟

3- آب شور است یا شیرین؟

4- آب رسانا است یا خیر؟

5- آب سنگین است یا سبک؟

6- آب راکد است یا جاری؟

7- آب پاک است یا نجس است؟

8- آب حلال است یا حرام؟

همه آن چه در بالا یاد آور شدیم احکام آب است. آیا در فقه از همه آنها بحث می شود؟ یقینا نه. فقط مورد هفتم و هشتم در فقه مورد بررسی قرار می گیرد. گرچه بر آب راکد و یا جاری احکام خاصی بار خواهد شد. در فقه موضوع راکد بودن و یا جاری بودن بحث نخواهد شد. بلکه اگر آب راکد باشد چه حکمی خواهد داشت؟ و اگر جاری بود چه حکمی خواهد داشت؟

  لذا قید الشرعیه را در تعریف آورده اند. سراغ هر حکمی نخواهند رفت فقط سراغ احکام شرعی خواهند رفت.

مثلا احکام شرعی در برابر احکام عقلی. یا احکام تجربی.