حکم ربا
ربا
ربا در لغت به معنای زیادی است و در اصطلاح فقهی زیادی بر اصل مال از همان جنس یا مثل آن است، همانند زیادی بر مقدار قرض به خاطر مدّت، یا دادن یک ریال و یک تومان در مقابل دو ریال و دو تومان.
جهت حل مشکل اطرافیان خودمان و دوستان نزدیک اقدام به تاسیس صندوق قرض الحسنه کردیم. مقداری پول خودم گذاشتم و مقداری از پدرم گرفتیم و مقداری هم از دایی و ... همه اینها تبدیل به یک آورده ای شد که می شد با آن گره های کوچک اقتصادی نزدیکان را گشود. دوستان دیگری هم پول گذاشتند تا وام دریافت کنند. همین روند تقریبا می رفت تا صندوق سر و سامانی بگیرد. غرض مساعدت مالی به اطرافیان در حد کم بود. مثلا صد هزار تومان یا صد و پنجاه هزار تومان. چون تعداد افراد به گونه ای شد که دفتر چهل برگی و شیوه سنتی جواب نمی داد. نرم افزار نصب شد و قرار شد از یکی از صندوقهای قرض الحسنه بیاید و روش ثبت و ضبط و حساب و کتاب را آموزش بدهد.
بعد از چندی مسوول صندوق از اوضاع صندوق راضی بود و تقریبا از در آمد صندوق هم راضی تر. علت را پرسیدم. مسوول صندوق ابزار داشت خوب بود این بنده خدا از صندوق قرض الحسنه آمد و روشهای خوبی یاد داد.
پرسیدم: مثلا؟
اظهار داشت: ما پولی که می دهیم مثلا صد هزار تومان بابت برگشت یک ساله آن، چهار هزار تومان برای هزینه های جاری و اوراق می گیریم. اگر همین پول شش ماهه برگردد ما دو تا چهار هزار تومان خواهیم گرفت. اگر تبدیل به سه ماه بشود ما در طی سال چهار تا چهار هزارتومان خواهیم گرفت. در نتیجه درآمد خود صندوق افزایش خواهد افتاد. و ما کم کم نیازمان از پول اعضا کاهش پیدا می کند. خود صندوق سرمایه مستقل خواهد داشت.
به ذهنم آمد که صندوق قرض الحسنه از شکل و صورت گره گشایی در آمده و تبدیل به شغل و منبع پر در آمد شده است. و سود دهی آنها از کار تولیدی و کشاورزی هم به مراتب بیشتر شده است. حتی دست نزول خورهای ده خودمان را که بدون مدرک پول می دادند را هم از پشت بسته اند. پول خود افراد را به خودشان بدهند و تازه سود هم بگیرند.
یکی این مساله مرا رنج می داد و مساله دیگر داد و فریادهای گوش خراش مراجع عظام بود که پیش از بهمن ماه 1357 رسما و علنا فتوا می دادند که دریافت سود بانکی و دادن پول به بانک بابت وام و... همه اینها حرام است. گاه تعبیرهای خیلی زننده هم به کار برده می شد مثل هم خوابگی با محارم و...
نمی دانم در بهمن 57 چه اتفاقی افتاد که همان سود بانکی به یک باره حلال شد. یعنی زمان این قدر موثر است که بتواند حکم شرع را تغییر بدهد.
البته نظر خودم بر این است که حکومت و حاکمیت فرق می کند. ممکن است یک عملی در دولت سید محمد خاتمی و میر حسین موسوی بدتر از زنای محصنه باشد و همان عمل در دولت احمدی نژاد ده برابر حج واجب، حسنه ثبت و ضبط بشود. و همه گناهان گذشته و آینده را پاک کند. نقش رئیس دولت در شرعی بودن یا شرعی نبودن بعید نیست که اثر داشته باشد.
در همان بانک ملی که حقیر در معیت والد گرامی در سال 51 حساب باز کرده ام به جهت حرام بودن سود بانکی هیچ سودی دریافت نکرده و نمی کردیم. از همان بانک پس از پیروزی انقلاب، علاوه بر دریافت سود، برای افزایش و راه های افزایش سود با رئیس شعبه به رایزنی می پرداختیم. البته آن قدر طرح و روشهای گوناگون آمد که اصل ماجرا در این وسط گم شد. مضاربه و مساقات و مشارکت مدنی و فروش اقساطی ... مشارکت کوتاه مدت و مشارکت بلند مدت و مشارکت میان مدت و...
چند سال قبل به بنیاد مستضعفان یا همان امور ایثارگران امروزی اعلام کردم که من مبلغی بدهکار هستم. همه این بدهی ها را یک جا پرداخت کنید تا من بتوانم ماهیانه مبلغی به شما بدهم. یعنی خرید دین. دقیقا بعد از یک سال از یکی از شعب بانک ملی تماس گرفتند که برای اخذ وام مراجعه بفرمایید. و بنده رفتم. اسناد و مدارک را پیش روی من گذاشتند که مثلا یک میلیون پانصد هزار تومان وام خود اشتغالی برای شما در نظر گرفته ایم. این مدارک را امضا کنید. خدمت مسول اعتبارات عرض می کردم خب با این وام خود اشتغالی من باید چکار کنم؟
ایشان فرمودند: شما می توانید اقدام به شغل بکنید. مثلا بافندگی یا کارگاه بزنید و...
عرض کردم: برادر من! من کارمند رسمی دولت هستم. حقوق بگیر هستم. چگونه وام خود اشتغالی به من تعلق می گیرد...
این هم درخواست من و پاسخ مرتبط با آن پس از یک سال توسط یک نهاد انقلابی و یک دستگاه اقتصادی اسلامی.
واقعا با تغییر صورت قضیه، ماهیت آن هم عوض خواهد شد؟ چیز دیگری خواهد شد؟
یادم می آید به قول آرنیکا (نوه گرامی) آن دوره های قدیم قدیم که تازه از غارها بیرون آمده بودیم یک کبریت می گذاشتند روی هزار تومان و بعد از مدتی هزار و پانصد تومان می گرفتند. سیستم موجود بانکی و تعاونی های اعتبار و فروشگاههای اسلامی، روی هر نزول خواری را سفید کرده است. واقعا آنها پیش بانکها خجالت زده اند. احساس می کنند در مقابل عملکرد وحشتناک بانکها چه کمک شایانی به مردم می کرده اند. در قرآن کریم نسبت به شگرد عده ای که راه را برای آمدن ماهی می بستند و روز بعد مکاهی ها را می گرفتند این روش را نکوهش می کند و از این عمل بازشان می دارد. همین عمل زشت با قرار دادن یک کبریت یا یک بسته سیگار و... شکل و شمایل دیگری پیدا می کرد.
فتوای آیت الله شبیری زنجانی: آیا حقوق و مزایای کارمندان بانک که متصدی معامله‌های ربوی هستند، اشکال دارد؟
اگر متصدی فعل حرامی همچون اخذ ربا و جریمه دیر کرد و ... شوند یا سبب قریب آن باشند، حقوقشان حرام است. (تابناک، کد خبر: ۷۴۸۹۴۷ تاریخ انتشار: ۳۰ آبان ۱۳۹۶ -)
آیت‌الله جوادی آملی در پاسخ به پرسش فوق فرموده اند: حقوق کارمندان بانک‌هایِ ربوی، حرام است.(همان)
فتوای فوق به معنای این است که عمل ربا در بانک عملا اتفاق می افتد. آن چه هم اکنون در بانکها اتفاق می افتد تحت عنوان بانکداری بدون ربا فقط یک بازی است بازی با کلمات. درصدهایی که محاسبه می کنند پدر جد نزولخوارهای گذشته جرات نمی کردند بگیرند و اینها ذیل نام شریف اسلام می گیرند.
با توجه به این مبنا که عمل ربوی است طبیعی برای گیرنده و دهنده اشکال شرعی دارد مگر از باب ضرورت که مساله دیگری است.
نهایت سوال مورد نظر این است که فعل کارمندهای بانک چرا حرام باشد؟
شاید وجه آن از باب مقدمه حرام باشد. یا ابزار و وسایل فعل حرام. از باب تسبیب.
