رباعی 4
رباعی چهارم
گر می نخوری طعنه مزن مستان را
بنیاد مکن تو حیله و دستان را
تو غره بدان مشو که می می نخوری
صد لقمه خوری که می غلام است آن را.
طعنه همان قلمبه یا تکه انداختن است.به نیش و کنایه سخن گفتن.
مستان کسی که شراب خورده و از خود بی خود شده است. منظور عارف واصل است که از خود بی خود شده است.
حیله همان مکر و فریب است.
دستان به معنای افسون است. شاید به معنای بهره از قدرت هم باشد. حتی اگر به معنای افسون هم باشد به جهت قدرتی که ایجاد می کند. دست نشان قدرت است.
غلام برده است در این جا منظور هیچ بودن است.
گوهر این رباعی پرده برداشتن از روی ریاکاران است. آنان که شریعت را دکان خود کرده اند. به نظر این رباعی خیام تیکه انداختن به واعظان و مداحان است. آنان که به عارفان کنایه می زنند و قلمبه می گویند و تهمت می زنند که از طریق حق گم شده اند و به بی راهه می روند. بدعت در دین می نهند و... چون اینها سخن از می و شراب و محبوب و معشوق و بت و... می گویند به جای آن که از توحید و ربوبیت حق سخن بگویند. به جای مسجد از خرابات ودیر و خانقاه و معبد می گویند. و به جای ذکر و دعا از رقص و سماع و مطرب و نی سخن می گویند. خیام به دفاع از اهل طریقت پرداخته و به اهل شریعت اعتراض می کند که اگر خود شراب نمی خوری به شراب خواران طعنه نزن و به آنها با نیش و کنایه سخن نگو. این لباس ریا و تزویر را از تن به در کن. دچار غرور نشو که حالا شراب نمی خوری پس تو معصومی و هیچ گناهی مرتکب نمی شوی. نه. چنین نیست. تو گناهانی می کنی که شرابخوارگی در برابر آن هیچ است. به تعبیر امروزی باید شراب خواره پیش شما لنگ بیندازند.
حافظ به بیانی دیگر می گوید:
واعظان کاین جلوه بر محراب ومنبر می کنند چون به خلوت می روند ان کار دیگر می کنند.
رایج ترین آنها ریا است که اهل فقاهت اهل ظاهرند نه اهل معنا و باطن. و دیگر غروری که دچار آن هستند. چون شراب نمی خورند و چون مثلا با زنان بدکاره رابطه ای ندارند و... موقعیت اجتماعی شما به شما این اجازه را نمی دهد و الا به خلوت که می روند صد کار دیگر می کنند. چقدر این آقایان علیه هم می زنند و آن را بیسواد و دیگری را کم سواد می گویند. همه اینها از گناه مستان به مراتب بیشتر است. عمده گناه ظاهرگرایان و اهل شریعت آن است که گناه خود را نمی بینند و گناه خود را هیچ می انگارند و یا خرد و کوچک که این خود گناه کبیره است.
ترسم که صرفه نبرد روز باز خواست
نان حلال شیخ ز آب حرام ما
حسن جمشیدی خراسانی
https://t.me/joinchat/AAAAAFh5234GQY9qEzYVSA
