زیبا آفرین
رباعی 99
آن لعل در آبگینه ساده بیار
و آن محرم و مونس هر آزاده بیار
چون میدانی که مدت عالم خاک
باد است که زود بگذرد باده بیار
لعل به معنای سنگهای سخت قیمتی که در رنگهای مختلف است و به عنوان جواهرات کاربرد دارد. لعل گاه به معنای معشوق می آید از باب این که معشوق عتیقه و قیمتی است. و گاه به معنای شراب میر آید باز هم از آن جهت که مشروب ارزشمند و قیمتی است. آبگینه یعنی ظرف بلورین و شیشه ای که در آن شراب کاملا دیده می شود. خیام اشاره می کند به ساقی که ای ساقی شراب برای من در ظرف شیشه ای ساده بیار. در ادامه لعل را که همان شراب است توصیف می کند. شراب را محرم و مونس هر فرد آزاده می داند. شاید منظور از آزاده در اینجا کسانی هستند که خود را خدمتگذار فقیه و خطیب و واعظ و... نکرده اند. اینها آزاده اند. اینها رها هستند.
روزی امام صادق علیه السلام در مسیری می گذشت. از خانه ای سر و صدا بلند بود. می زدند و می کوبیدند و از سر و صداها معلوم بود که مشغول عیش و نوشند.
کنیزی از خانه بیرون آمد. امام صادق علیه السلام از آن کنیز پرسید: صاحب این خانه عبد است یا آزاد است؟
آن کنیز گفت: نه! آزاد است.
امام صادق علیه السلام فرمود: بلی! آزاد است. اگر آزاد نبود که این کارها را نمی کرد.
بنده خدا که خودش را درگیر می و طرب و خوشگذرانی که نمی کند. و منظور خیام هم از آزاده در برابر عبد و بنده خدا است. شراب یا می محرم و مونس هر انسان آزاده است. محرم و مونس یعنی هم رازدار است و مسائل شخصی را برای دیگران بیان نمی کند و هم همیشه همدم و همراه است. از وی جدا نیست.
در ادامه خیام اشاره می کند بر یک پیش فرض که برای همگان کاملا روشن و مبرهن است و آن زمان زندگی در این عالم خاکی است که هم چون باد می گذرد. در روایت از عمر تعبیر شده است به ابر. تمر مر السحاب. عمر هم چون ابر به سرعت در گذر است و خیام عمر را به خود باد تشبیه می کند. البته همگان به این واقعیت باور دارند. خیام در پایان سخن خواسته اصلی خودش را بیان می کند. ای ساقی این عمر که هم چون باد در گذر است پس بگذار که خوش بگذرد و برای خوش بودن آن باده یا همان شراب و می بیاور. این معنا را به گونه ای دیگر پیرو راستین خیام نیشابور، یعنی حافظ شیرازی به زیبایی گفته است.
بازآی و دل تنگ مرا مونس جان باش
وین سوخته را محرم اسرار نهان باش
زان باده که در میکده عشق فروشند
ما را دو سه ساغر بده و گو رمضان باش
البته منظور حافظ همان ساقی استد که مونس جان و محرم اسرار است.
