به گزارش مشهد فوری، حسن جمشیدی خراسانی در خصوص میزان برخورداری جامعه کنونی از اخلاق با توجه به حدیث پیامبر اکرم(ص) با این محور که «برای اتمام مکارم اخلاق برگزیده شدم»، اظهارکرد: اگر فرض کنیم بر اثر اتفاقی تمام بشریت در یک‌جا جمع شوند و در راس آنان، همه پیامبران نیز حاضر باشند، طبیعی است که حضرت ابراهیم و حضرت موسی، حضرت عیسی و نیز پیامبر ما هریک به گونه‌ای به عبادت می‌پردازند و تکالیف خاصی خواهند داشت؛ اما نکته جالب آن که هیچ‌یک از آنان در حوزه‌های رفتاری با یکدیگر اختلاف نخواهند داشت. لذا پیامبران در یک حوزه است که با یکدیگر نه‌تنها مخالفت ندارند؛ بلکه دارای مشارکت بوده و آن حوزه اخلاق است.
رسالت اصلی انبیا، تعالی انسانی است
وی ادامه داد: ۱۲۴ هزار پیامبر آمده‌اند و هریک به زبان، بیان و به نحوی، مردم را به سوی خدا فرا خوانده‌اند، ولی در حوزه اخلاق همه پیامبران الهی زبان مشترک داشته‌اند. ضمن این که مدار مشترک همه انسان‌ها اخلاق بوده و به نظر من اخلاق بن‌مایه و گوهر دین است. لذا اگر بخواهیم دین را شکافته و به گوهر آن دست یابیم، خواهیم دید گوهر دین نه احکام و نه باورهای آن، بلکه اخلاق است.
این پژوهشگر و مدرس فلسفه خاطرنشان کرد: اعمال عبادی و باورها باید بتواند حسنات اخلاقی را در فرد بازاحیا کند و پیامبران آمده‌اند تا انسان بسازند و به عبارتی آنان را از حوزه حیوانیت بیرون آورده، به تعالی انسانی برسانند و این رسالت اصلی و عمده انبیا است. همچنین اگر می‌بینیم پیروان ادیان و مذاهب به جان هم می‌افتند، باید بدانیم در چنین جوامعی دین‌مداران در گیر و دار باورها و احکام و تکالیف شاق دین گیر افتاده‌اند؛ بی آن که دین کارکرد اصلی خود را دارا باشد.
جمشیدی خراسانی با اشاره به حدیث «انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» از پیامبر اکرم(ص) بیان کرد: این سخن بدان معناست که من نیامدم تا تمدن بسازم، فرهنگ و یا دنیایی جدید را ایجاد و یا حکومتی خاص برپا کنم؛ بلکه آمده‌ام تا اخلاق شما انسان‌ها را کمال ببخشم و لذا معتقدم عمده موفقیت پیامبر(ص) نیز در همین موضوع است. پس اگر پیامبر اسوه حسنه است، در حوزه اخلاق الگو و نمونه و معیار است. ضمن این که تمدن ساختن احتیاجی به نبوت و یا کار سختی ندارد و همان‌گونه که در تاریخ می‌بینیم، چندین تمدن آمده و رفته‌اند؛ لکن باید سوال کرد که چه میزان از انسان‌ها توانسته‌اند به کمال رسیده و تعالی یابند. تکنولوژی و صنعت ابزار دست انسان است تا بتواند راحتی و آسایش برای انسان ایجاد کند؛ ولی این انسان بیشتر و پیشتر به اخلاق نیازمند است و انبیا برای تحقق همین امر آمده‌اند.
وی تصریح کرد: بنابراین پیامبر اکرم آمده است تا اخلاق انسان‌ها را تغییر داده و آنان را به دروازه‌های خوشبختی برساند و برای دستیابی به این خوشبختی، انسان‌ها باید از خود تغییر را آغاز کنند.
قسط مقوله‌ای بالاتر از قانون، عدالت و امور اجتماعی است
این پژوهشگر و مدرس فلسفه با اشاره به آیه «انا ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناسُ بالقسط» عنوان کرد: برخی این آیه شریفه را نادرست معنی می‌کنند؛ این در حالی است که آیه می‌گوید انبیا آمده‌اند تا مردم خود قسط را به پا کنند، نه پیامبران. مردم برپا دارنده قسط هستند. پس نقش انبیا چه خواهد شد؟ پیامبران آمده‌اند مردم را بسازند تا مردم نیز قسط را بسازند. لذا انسان‌هایی می‌توانند قسط را بسازند که خود ساخته و پرداخته پیامبران باشند.
جمشیدی خراسانی ادامه داد: باید توجه داشت که معنای قسط غیر از عدل است. قسط یک مساله اخلاقی است؛ حال آن که عدالت مساله‌ای اجتماعی و کلامی است. بنابراین پیامبران آمدند تا قسط در جامعه برپا شود. به علاوه عدل مفهومی اجتماعی دارد؛ ولی قسط دارای یک مفهوم فردی است. قسط یعنی ارزش واقعی و عدل به معنای ارزش اجتماعی است. به علاوه قسط مقوله‌ای بالاتر از قانون، عدالت و امور اجتماعی است. به این معنی که افراد خود به گونه‌ای باشند که لازم به ناظری از بیرون نبوده و به عبارتی خود کنترل باشند.
جامعه کنونی دچار کاستی‌های اخلاقی است
وی در خصوص میزان برخورداری جامعه کنونی از اخلاقیات گفت: معتقدم اکنون در جامعه ما چندان توجهی به اخلاق نمی‌شود و این امر از آمار سرقت، طلاق و پرونده‌های موجود در دادگاه‌ها، میزان خشونت، زن‌آزاری، کودک‌آزاری و از عصبیت مردم در سطح جامعه کاملا پیدا بوده و همگی بیانگر آن است که جامعه دچار کاستی‌های اخلاقی و اخلاق در جامعه کم‌رنگ‌تر شده است.
سیستم اداری و بروکراسی ما با اخلاق ناسازگار است
جمشیدی خراسانی در خصوص دلیل اضمحلال اخلاقی در جامعه ابراز عقیده کرد: معتقدم هزینه عمل اخلاقی در جامعه ما بسیار بالا رفته است؛ به این معنا که اگر مردم بخواهند راست بگویند و درست عمل کنند؛ کارشان راه نمی‌افتد. یعنی سیستم اداری و بروکراسی‌ای که طراحی کرده‌ایم، با اخلاق سازگار نیست و اگر جامعه ما بخواهد جامعه‌ای اخلاقی باشد، هزینه عمل اخلاقی باید خیلی پایین آید؛ یعنی لازم نباشد کسی دروغ بگوید تا به نتیجه برسد و یا به طور مثال بسیاری از افراد برای به نتیجه رسیدن و به راه افتادن امورشان در یک اداره، حقوقی را تضییع کرده و یا دور بزنند.
وی با بیان این که برای کاهش این هزینه دولت باید دست به کاری بزند، افزود: اگر به دنبال جامعه دینی هستیم، باید بدانیم درست است که ظاهر و یا برون‌داد جامعه دینی مراسمی است که ما انجام می‌دهیم- همچون نماز، روزه و یا مراسم اربعین- لکن این امر باید اثری هم در مردم جامعه داشته باشد. ضمن این که این‌ها همگی مراسم است و مراسم بدون اثر بی‌معنا خواهد بود و حاصل این هزینه کلان و بدون اثر، افزایش دروغ، خودنمایی و... در جامعه است. پس اگر به طور مثال اربعین نتواند در اخلاق، منش و شخصیت من اثر بگذارد، هزینه برای آن، نتیجه اخلاقی را دربر ندارد.
این پژوهشگر و مدرس فلسفه تصریح کرد: در آیه قرآن می‌خوانیم «ان الصلاه تنهی عن الفحشاء و المنکر»؛ یعنی نماز شما را از فحشا و منکر باز می‌دارد. حال در این‌جا باید از خود بپرسیم مگر در جامعه اسلامی ما مردم نماز را به پا نمی‌دارند؟ پس چرا از بیت‌المال غارت و یا به حقوق دیگران تجاوز می‌کنند. لذا مشاهده می‌کنیم که مراسم و مناسک انجام می‌گیرد، در حالی که فساد و منکر در جامعه به چشم می‌خورد و رو به فزونی است.
قوانین اثر اخلاقی ندارند
جمشیدی خراسانی در پاسخ به سوالی در این خصوص که چرا جامعه اسلامی ما بیشتر مناسک‌محور است تا اخلاق‌محور، گفت: این امر به نوع نگاه مدیران ارشد بازمی‌گردد؛ به این معنا که تفکر بر آن است اگر مناسک و مراسم انجام بگیرد، حتما اثر اخلاقی نیز ایجاد خواهد شد و حال آن که عکس این امر باید صورت گیرد؛ یعنی اگر اخلاق در جامعه رواج و ارزش یافته و مردم بدان اقدام کنند، یقینا مناسک نیز انجام می‌گیرد. لذا اگر در جامعه اخلاق بسط یافته و هزینه‌های عمل اخلاقی کاهش پیدا کند، لازم نیست برای انجام مراسم همچون اربعین و یا نیمه شعبان و... خیلی هزینه کنیم، بلکه مردم خود به سراغ آن می‌آیند و هزینه می‌کنند.
وی همچنین تصریح کرد: این تعادل را حکومت باید ایجاد کند؛ به این معنا که حکومت به سمت اخلاق آید؛ نه این که از مناسک بکاهد، اما به اخلاقیات نیز توجه کند و به گونه‌ای نباشد که در سیستم‌های ما افراد کارهای خود را با دروغ پیش ببرند. همچنین برخی می‌گویند ما قوانین را طوری طراحی می‌کنیم که اگر کسی دروغ و تهمت و... انجام داد، با او برخورد شود. حال آن که این‌ها قانون بوده و اثر اخلاقی نخواهد داشت. در نتیجه جامعه تعالی نیافته و این در حالی است که ما از تعالی یک جامعه سخن می‌گوییم.
طرح مباحث و مسائل اخلاقی، بسترساز اقدام عملی اخلاق
این پژوهشگر و مدرس فلسفه خاطرنشان کرد: نکته آخر آن که برای اشتیاق افراد جامعه به اخلاق، باید بحث‌های اخلاقی و فلسفه اخلاق به جد در جامعه مطرح شود و لذا طرح مباحث و مسائل اخلاقی خود می‌تواند بسترساز اقدام عملی اخلاقی باشد.
منبع: ایسنا
